O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

joriy xarajatlar 
va 
kapital xarajatlar 
hisoblanadi.
Joriy xarajatlar 
budjetlar xarajatlarining quyidagilar bilan bog‘liq 
qismlarini o‘z ichiga oladi: davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, 
mahalliy o‘zini o‘zi boshqaruv organlari, budjet muassasalarining normal 
faoliyatini ta’minlash; boshqa budjetlarga joriy moliyalashtirish uchun 

---

109
davlat tomonidan dotatsiyalar, subvensiyalar shaklida yordam berish; 
davlat qarzlarini to‘lash (so‘ndirish) va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha foizlar 
to‘lash va boshq. Bir qancha mamlakatlarda bu xarajatlar asosan odatdagi 
budjet deb ataladigan yoki joriy xarajatlar va daromadlar budjetida aks 
ettiriladigan sarf-xarajatlarga to‘g‘ri keladi. 
Kapital xarajatlarga 
davlat ehtiyojlari uchun asosiy jamg‘armalar va 
mablag‘larni olish, qayta ishlab chiqarish (bunga ular bilan bog‘liq 
xarajatlar va xizmatlar ham kiritiladi), davlat ehtiyojlari uchun chet 
davlatdan yer va boshqa mulkni olish hamda yerga egalik huquqi va 
boshqa nomoddiy aktivlarni olish uchun sarflanadigan xarajatlar kiradi. 
Budjet tizimi kapital xarajatlarining katta qismini investitsiya faoliyati 
uchun xarajatlar tashkil etadi. Ular tasdiqlangan investitsion dasturlarga 
muvofiq amalda ishlab turgan yoki yangi tashkil etilayotgan korxonalarga 
investitsiyalar uchun mo‘ljallangan xarajatlar moddalarini o‘z ichiga 
oladi.
Budjetlar xarajatlari 
mablag‘larni berish shakllariga 
qarab 
quyidagilarga bo‘linishi mumkin: budjet muassasalarini saqlash uchun 
ajratiladigan mablag‘lar; davlat kontraktlari bo‘yicha tovarlar uchun, 
jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan bajariladigan ishlar va xizmatlar 
uchun haq to‘lashga ajratiladigan mablag‘lar; joriy budjet transfertlari; 
kapital xarajatlarni qoplash uchun yuridik shaxslarga – budjet 
transfertlari; mahalliy budjetlarga – budjet dotatsiyalari, subvensiyalari va 
ssudalar; davlat maqsadli jamg‘armalariga – budjet dotatsiyalari va 
ssudalari; davlat qarziga xizmat ko‘rsatish va to‘lash bo‘yicha mablag‘lar 
va h.k. 
Budjet tizimi xarajatlari tarkibi budjetlar darajasiga qarab muayyan 
farqlarga ega bo‘lib, bu umumdavlat va mintaqaviy ko‘lamda hal 
etiladigan vazifalarning bir-biriga mos kelmasligi bilan bog‘liq. Shu bilan 
birga, O‘zbekiston Respublikasi budjet tizimiga xos bo‘lgan xarajat-
larning asosiy yo‘nalishlarini ajratish mumkin. Budjet qonunchiligiga 
muvofiq, ularga quyidagilar uchun ajratiladigan xarajatlar kiradi: 
fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, fizkultura va sport; 
ijtimoiy ta’minot; 
aholini ijtimoiy himoyalash; 
mudofaa, milliy xavfsizlik va jamoat tartibini ta’minlash; 
sud va prokuratura organlari ish faoliyatini ta’minlash; 
davlat zahiralari va yo‘naltiriladigan zahiralarni tashkil etish va 
saqlash; 

---

110
davlat markazlashtirilgan investitsiyalarini amalga oshirish; 
davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, O‘zbekiston Respub-
likasining chet ellardagi diplomatik vakolatxonalari va missiyalari 
faoliyatini ta’minlash; 
iqtisodiyot turli tarmoqlari budjet tashkilotlarini saqlash; 
iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha davlat maqsadli 
dasturlari va chora-tadbirlarini amalga oshirish va boshqalar uchun 
xarajatlar. 
O‘zbekiston davlat mustaqilligiga erishganidan keyin budjet tizimi 
xarajatlarining yangi moddalari vujudga keldi. Ular faqat suveren davlat 
uchun xosdir. Xususan, bu davlat mudofaa qobiliyati va milliy 
xavfsizligini ta’minlash, O‘zbekiston Respublikasining chet ellardagi 
diplomatik vakolatxonalari va missiyalarini saqlash, tashqi qarzlar 
bo‘yicha xizmat ko‘rsatish shular jumlasidandir.
Barcha darajalardagi budjetlar xarajatlari yangi moddalarining yuzaga 
kelishi bozor munosabatlariga o‘tish sharoitlarida kuchli ijtimoiy 
siyosatning amalga oshirilishi bilan ham bog‘liq. Bu xarajatlar jumlasiga 
aholini ijtimoiy himoyalash bo‘yicha chora-tadbirlar uchun ajratiladigan 
xarajatlar kirib, ular bolali oilalar va kam ta’minlangan oilalarga berila-
digan nafaqalar hamda budjet hisobidan aholiga ijtimoiy ahamiyatdagi 
xizmatlarga qo‘yiladigan narxlardagi farqlarni qoplashni o‘z ichiga oladi. 
Budjet tizimining barcha xarajatlari turli budjetlar o‘rtasida 
taqsimlanib, bu u yoki bu xarajatni muayyan budjetga (respublika budjeti 
yoki mahalliy budjetga) kiritilishini anglatadi. Bunda ikki belgi shunday 
taqsimlash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu, 
birinchidan
, moliya-
lashtirilayotgan muassasalarning respublika va mahalliy organlarga 
qarashli bo‘lishi, 
ikkinchidan
, moliyalashtirilayotgan tadbirning 
ahamiyatidir. Respublikaga qarashli budjet tashkilotlari bo‘yicha fan, 
madaniyat, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport uchun xarajatlar 
respublika budjeti hisobidan mablag‘ bilan ta’minlanadi, mahalliy budjet 
tashkilotlari bo‘yicha esa, Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va 
mahalliy budjetlar hisobidan moliyalashtiriladi. O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi qarorlariga asosan iqtisodiyot tarmoqlarini 
rivojlantirish bo‘yicha qabul qilinadigan davlat maqsadli dasturlari va 
chora-tadbirlarini amalga oshirish bo‘yicha xarajatlar hamda mudofaa, 
milliy xavfsizlikni ta’minlash uchun sarflanadigan xarajatlar, ularning 
davlat uchun alohida muhim ahamiyatga ega bo‘lganligi sababli, 
respublika budjetiga kiritiladi. Mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan 

---

111
iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha maqsadli dasturlar va 
chora-tadbirlarni amalga oshirish mahalliy budjetlar hisobidan mablag‘ 
bilan ta’minlanadi. 
Mahalliy budjetlar xarajatlari viloyat, tuman, shahar budjetlari 
o‘rtasida chegaralanadi. Bunday taqsimlash asosida amaldagi qonunchilik 
bilan mustahkamlangan, har bir aniq budjet tomonidan tegishli ma’muriy-
xo‘jalik tuzilma, mahalliy xo‘jalikning barcha ehtiyojlariga xizmat 
ko‘rsatish prinsipi yotadi. 
Respublika budjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va 
mahalliy budjetlar xarajatlari budjet qonunchiligiga muvofiq ravishda 
chegaralanadi.