O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

partiyasi» singari ekstremistik tashkilotlar islom dinining siyosiylashib 
borayotganligini ko‘rsatmoqda. 
Bu harakatlar endilikda mustaqillikka erishgan O‘zbekistonda yuzaga 
kelgan obyektiv qiyinchiliklar (ishsizlar sonining ko‘payishi, turmush 
darajasining pasayishi, o‘zgaruvchan sharoitlarda eskicha boshqaruv 
uslublarining davlat hokimiyati idoralarida inersiya shaklida saqlanib 
qolganligi kabilar)dan ustomonlik bilan foydalanish va mamlakat hayotini 
islom qonunlariga asoslangan o‘zanga burib yuborishga urinib ko‘rdilar. 
Buni ayrim chet el diniy ekstremistik tashkilotlarining mahalliy 
gumashtalari (Juma Namangoniy, Tohir Yo‘ldoshev singari yot unsurlar) 
amalga oshirmoqchi bo‘ldilar. Biroq rasmiy siyosiy hokimiyat hamda 
huquqni muhofaza qiluvchi xizmat xodimlarining hushyorligi va sobitligi 
natijasida diniy ekstremistik mafkuraning payi qirqildi. 
O‘zbekistondagi voqealar dinning siyosiylashuvi muammosining faqat 
bir ko‘rinishidir. XX asrning oxiriga kelib, islom dini jahon miqyosida 
yetakchi ijtimoiy-siyosiy mavqeni da’vo qildi. 
Eron islom inqilobining yetakchi rahbarlaridan Oyatullo Humayniy 
bundan deyarli 20 yil muqaddam taniqli italyan jurnalisti Oriana Fallagiga 
bergan intervyusida shunday degan: Islom adolatdir. Islom e’tiqodiga 
muvofiq, har qanday diktatura – katta gunohdir. Islom deyarli hamma 
narsa: erkinlik, demokratiya va boshqalardir. Islom siyosiy-diniy 
ta’limotdir. Unda, bir tomondan ruhoniylik siyosatni, ikkinchi tomondan 
158

---

esa siyosat ruhoniylikni to‘ldiradi. Islomda diniy fatvolardan ko‘ra ko‘proq 
siyosiy da’vatlar ustuvordir. Olloh nomi bilan qasamyod qilamanki, islom 
siyosatdir1. 
Oyatullo Humayniyning bu so‘zlari diqqatga sazovordir. Darhaqiqat, 
XX asr oxiriga kelib, islomning nafaqat diniy-axloqiy, balki ijtimoiy-
siyosiy ta’limot ham ekanligi isbotlandi. U jahonning iqtisodiy, siyosiy va 
madaniy munosabatlariga ta’sir etib turuvchi vositaga aylandi. 
Ayni kunda islom dinining shunchaki bir ta’limot emas, balki g‘oyat katta 
qudrat va salohiyatga ega mafkura ekanligini Yaqin va O‘rta Sharq, Bolqon 
yarimoroli, Kavkaz, Afg‘oniston, Pokiston va Hindistonning Kashmir 
o‘lkalarida kechayotgan diniy mazmundagi ijtimoiy jarayonlar yanada yaqqol 
tasdiqlamoqda. Islom jahon miqyosida jiddiy siyosiy kuchga aylanmoqda.
Biroq uning haqiqiy mohiyatini buzish, undan g‘arazli siyosiy maqsadlarda 
foydalanish islomning xalqaro obro‘yiga putur yetkazmoqda, ayrim kaltabin 
siyosatchilarning islom diniga qolgan barcha dinlarni qarama-qarshi 
qo‘yishlariga sabab bo‘lmoqda. Bu bilan haqiqiy islomning insonparvarlik, 
ezgulik va adolatlilik kabi mohiyati xavf ostida qolmoqda. Bir guruh 
ekstremistlar, terrorchilar o‘z g‘arazli maqsadlari bilan islom mohiyatini 
qorishtirib yubormoqda. Bunday sharoitda islom dinining azaliy 
insonparvarlik, poklik, halollik, rahm-shafqatlilik, imonlilik tamoyillarining 
ustuvorligiga erishish, jahon ahlini bu qadriyatlarga ishontirish, uning 
umuminsoniy tabiatini ilmiy izohlab berish davr talabidir.