O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

Islomning hozirgi zamondagi o‘rni va mavqei 
Islom dini XX asr oxirlariga kelib, o‘z nufuzi va mavqeiga ko‘ra, yer 
kurrasida xristianlikdan so‘ng ikkinchi o‘rinni egalladi. Hozir islom diniga 
deyarli 1,5 mlrd. kishi e’tiqod qilmoqda. Agar islom dini paydo bo‘lgan 
davrlarda asosan Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan bo‘lsa, XX asrning 
oxirlariga kelib Osiyo, Afrika, Yevropa va Shimoliy Amerikaning qator 
mamlakatlariga yoyilgan. Buning obyektiv va subyektiv sabablari mavjud. 
Obyektiv sababi shundaki, islom dini yahudiylik, xristianlik 
dinlarining ijobiy jihatlarini o‘zida mujassamlashtirgan, diniy e’tiqod va 
sig‘inishlarni inson hayotining turli holat va vaziyatlariga moslashtira 
olgan hamda diniy e’tiqod qulayligini ta’minlaydi. Shu bois u Yevropa va 
Shimoliy Amerikaning muqaddam xristianlik yoki yahudiylik e’tiqodida 
bo‘lgan yoxud diniy e’tiqodi umuman bo‘lmagan fuqarolarining 
aksariyatini o‘ziga jalb eta olgan. Ayni vaqtda ham islom diniga kirish 
Yevropa va Shimoliy Amerikada muayyan udumga aylanib bormoqda. Bu 
hol, tabiiyki, boshqa diniy konfessiyalar rahbariyatini tashvishlantirmoqda. 
Ular islom e’tiqodini qabul qiluvchilar nufuzining ortib borishi, jahon 
ijtimoiy-siyosiy jarayonlarida islom qadriyatlarining ustuvorligiga olib 
kelishi boshqa diniy konfessiyalarning mavqeini zaiflashtiradi deb xavotir 
olmoqdalar. Aslida bunday tashvishlar o‘rinsizdir. Haqiqiy islom kishilar 
o‘rtasida mehr-oqibat, poklik, halollik, shafqat, rahmdillik, xayr-saxovat, 
adolat va insof kabi qadriyatlarni e’zozlaydi, insonni ezgulikka undaydi. 
Islom dini niqobi ostida ish ko‘ruvchilar, g‘araz maqsadli siyosiy 
kuchlar, turli ekstremistik elementlar bundan mustasnodir. Din niqobida ish 
ko‘ruvchi manfur, terrorchi kuchlar islom e’tiqodining millionlab kishilar 
qalbiga kirib borishi jarayonini aslo to‘xtata olmaydi, aksincha, iymonli, 
diyonatli dindorlar ularni uloqtirib tashlaydilar va islom olamining 
ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaydilar. Islom dini XXI asrga kelib jahon ijtimoiy-
157

---

siyosiy sahnasida yirik siyosiy-g‘oyaviy omil mavqeiga ega bo‘la boshladi. 
Agar sobiq Ittifoq tuzumi davrida jamiyatda sekulyarizm (lotinchada – 
dunyoviy degan ma’noni anglatadi) va dahriylik (ateizm) siyosati hukmron 
bo‘lgan bo‘lsa, Markaziy Osiyoning mustaqillikka erishgan yosh davlatlari 
siyosatida sekulyarizm birmuncha yumshatildi, diniy e’tiqodga erkinik 
berildi. Natijada islom dini siyosiy hayotga aralashish imkoniga ega bo‘ldi. 
Mustaqillikka erishgan yosh davlatlar o‘z siyosiy yo‘llarini tanlashda G‘arb 
demokratiyasi an’analariga murojaat qildilar. 
Hokimiyatlar taqsimlanishi, demokratiya prinsiplarining siyosiy 
islohotlar uchun asos qilib olinishi jamiyatda islom harakatlarining 
kuchayishi va hokimiyatga da’vogar kuch sifatida maydonga chiqishiga 
olib keldi. Mamlakatda diniy e’tiqodga erkinlik berilishining ayrim 
kishilar tomonidan noto‘g‘ri talqin etilishi natijasida, 1991–1992 yillarda 
Farg‘ona vodiysida ekstremistik kuchlar rasmiy hokimiyatning o‘rniga 
islom tartiblarini o‘rnatish uchun ochiqdan-ochiq harakat qilishga 
kirishdilar. Hukumat tomonidan respublikadagi faoliyati tugatilgan 
«Akromiylar», «Adolat», «Tavba», «O‘zbekiston islom uyg‘onish