O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi” faniga kirish. Fanning predmeti, maqsadi va vazifalari

2. Fuqarolik.
Tabiiyki, fuqarolik jismoniy shaxsning ma’lum bir davlat bilan huquqiy bog‘lanishidir¹⁰. Fuqarolikka ega shaxs fuqaro, deyiladi. Bu bog‘lanish fuqaroning tegishli davlatga nisbatan bo‘lgan huquq va burchlari hamda uning o‘sha davlat tomonidan himoya qilinishida namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Konstitutsiyasining 21-moddasiga ko‘ra butun O‘zbekiston hududida yagona fuqarolik o‘rnatiladi¹¹. (Qoraqalpog‘iston fuqarosi ayni vaqtda O‘zbekiston fuqarosi hamdir).Fuqarolik — shaxsning muayyan davlat bilan doimiy siyosiy huqukiy aloqasi; bu aloqa shaxs va davlatning o‘zaro huquq va majburiyatlarida ifodalanadi. Shaxs fqarolikka ega bo‘lgach, davlat uning hamma huquq va erkinliklarini e’tirof etadi, ularning amalga oshishini ta’minlash choralarini ko‘radi. Fuqarolarning manfaatlarini davlat, fuqarolar boshqa mamlakatlar hududida turgan vaqtda ham himoya qiladi, ularga homiylik ko‘rsatadi. O‘z navbatida, fuqarolar davlat qonunlari va qoidalarga so‘zsiz rioya kiladilar, o‘zlari uchun belgilangan majburiyatlarni bajaradilar. Bu huquq va majburiyatlar yig‘indisi fuqaroning siyosiyhuquqiy maqomini tashkil yetadi, fuqarolar ana shu maqom bilan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslardsh ajralib turadilar. Fuqarolik asosan 2 yo‘l bilan qabul qilinadi; tug‘ilganlik dalili asosida ("filiatsiya") va naturalizatsiya yo‘li bn. Tug‘ilish asosida fuqarolikka qabul qilishda 2 xil qoida: "qon huquqi" va "tuproq huquqi" qoidasi qo‘llaniladi. "Qon huquqi" deb nomlangan qoida shu davlatning fuqarolaridan tug‘ilgan shaxsni fuqaro deb tan oladi (ayrim davlatlarda ota-onasining biri tegishli ffuqarolikka egaligi yetarli). Kaysi davlat hududida bu shaxsning tug‘ilganligi ahamiyatga ega yemas. "Tuproq huquqi" qoidasi, fuqaroligidan qat’i nazar, agarda shaxs mazkur davlat hududida tug‘ilgan bo‘lsa, unda o‘sha shaxs fuqaro deb tan olinadi. Naturalizatsiya yo‘li bilan fuqarolikka qabul kilish mamlakatda yashab kelayotgan shaxsning fuqarolikni olish to‘g‘risidagi iltimosi bilan bog‘liqdir.
Yangi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida Fuqarolik masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Unga ko‘ra, 22-moddada keltirilishicha: “O‘zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik o‘rnatiladi.O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega bo‘lganlikdan qat’i nazar, hamma uchun tengdir.Qoraqalpog‘iston Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi hisoblanadi.Fuqarolikka ega bo‘lish va uni yo‘qotish asoslari hamda tartibi qonun bilan belgilanadi.”Darhaqiqat, fuqarolik-bu shaxs va davlat o‘rtasidagi o‘zaro huquqlar, burchlar va majburiyatlarning umumiyligida ifodalangan huquqiy munosabatlar¹².Fuqarolik konstitutsiyaviy va ma’muriy huquq institutlaridan biri bo‘lib, odatda Konstitutsiyada (asosiy qonunda) yoki davlatning konstitutsiyaviy aktida va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda mustahkamlanadi. Bu o‘zini davlat va uning qaramog‘idagi shaxslar o‘rtasidagi munosabatlar, davlatdagi har bir shaxsning konstitutsiyaviy va ijtimoiy himoyasi sifatida namoyon qiladi: davlat fuqaroning huquq va erkinliklarini tan oladi va kafolatlaydi, uni chet elda himoya qiladi va o‘z zimmasiga oladi; o‘z navbatida, fuqaro davlat qonunlari va qoidalariga so‘zsiz rioya qiladi, o‘zi belgilagan vazifalarni bajaradi.Bu borada Konstitutsiyaning 23-moddasida “O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z fuqarolarini himoya qilish va ularga homiylik ko‘rsatishni kafolatlaydi.O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekistondan tashqariga majburiy chiqarib yuborilishi yoki boshqa davlatga berib yuborilishi mumkin emas.Davlat xorijda yashayotgan vatandoshlar bilan aloqalarni saqlab qolish hamda rivojlantirish to‘g‘risida xalqaro huquq normalariga muvofiq g‘amxo‘rlik qiladi”.
Monarxiya boshqaruviga asoslagan mamlakatlarda shaxsning davlat bilan aloqasi fuqarolik shaklida yemas, balki fuqarolik shaklida ifodalanadi. Fuqarolikdan farqli o‘laroq, fuqarolik insonning butun davlat bilan emas, balki monarx bilan bevosita aloqasini ifodalaydi.