O'zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovasiyalar vazirligi jizzax politexnika instituti

3.3-rasm. QD kasalligining 1-tur bemorlaridan olingan informativ
biofaol nuqtalardagi elektr qarshiligi miqdori.




3.4-rasm. QD kasalligining 2-tur bemorlaridan olingan informativ
biofaol nuqtalardagi elektr qarshiligi miqdori.
3.3-jadval. Biofaol nuqtalardagi elektr qarshiliklari.

Tajriba turi	Biofaol nuqtalar
	Tay –yuan (chap)	Tay –yuan (o’ng)	Xe-gu (chap)	Xe-gu (o’ng)	Tay-bay (chap)	Tay-bay (o’ng)	Shen-men (chap)
24	40,3	41,7	44,3	41,3	55,8	67,2	50,3
40	26,3	24,5	54,3	42,3	54,9	54,2	43,3
QD1	152,2	146,5	94,6	135,9	369,9	447,5	170,9
QD2	344,7	251,8	291,5	289,7	441,4	310,2	539,2

3.3-jadval (davomi).

Tajriba turi	Biofaol nuqtalar
	Shen-men (o’ng)	Van-gu (chap)	Van-gu (o’ng)	Tszin-gu (chap)	Tszin-gu (o’ng)	Tay-si (chap)	Tay-si (o’ng)
24	50,3	119,6	96,7	125,4	59,1	82,2	55,4
40	41,5	100,7	131,7	102,5	89,2	100,7	75,5
QD1	248,6	443,2	286,7	490,6	659,4	366,1	361,4
QD2	356,3	695,4	679,4	681,4	670,4	541,8	412,4

3.2-jadval (davomi).

Tajriba turi	Biofaol nuqtalar
	Da-lin (chap)	Da-lin (o’ng)	Yan-chi (chap)	Yan-chi (o’ng)	Tsyu-syuy (chap)	Tsyu-syuy (o’ng)	Tay-chun (chap)
24	135,5	81,8	32,9	37,7	22,1	21,5	41,2
40	139	91,1	31,4	31,1	107,2	107,2	26,8
QD1	461,3	329,9	92,4	106,2	461,4	345,7	101,1
QD2	546,4	524,4	589,3	384,2	531,4	521,1	474,2

3.2-jadval (davomi).

Tajriba turi	Biofaol nuqtalar
	Tay-chun (o’ng)	Tszu-san-li (chap)	Tszu-san-li (o’ng)	Pi-shu (chap)	Pi-shu (o’ng)	Gun-sun (chap)	Gun-sun (o’ng)
24	41,1	44,1	38,1	50,1	50,1	66,1	69,1
40	25,5	45,4	39,5	49,1	42,5	56,1	51,4
QD1	95,7	254,6	245,9	200,2	244,5	281,2	254,6
QD2	372,6	639,6	465,4	486,3	480,1	441,3	421,2

3.3-jadvalda berilgan ma’lumotlar asosida QDda qon tarkibidagi glyukoza miqdori BFN joylashgan meridianlar bilan bog’liqligini aniqlash talab qilinsin. Quyidagi gipotezalardan foydalanamiz:

H0: QDda qon tarkibidagi glyukoza miqdori BFN joylashgan meridian turlariga bog’liq emas.
H1: QDda qon tarkibidagi glyukoza miqdori BFN joylashgan meridian turlariga bog’liq.
Masalani echish uchun dispertsion analizdan foydalanamiz. Buning uchun birinchi nabatda guruhlararo va guruhlar ichidagi erkinlik darajalarini aniqlaymiz:
q28-1q27,
.
Ahamiyatlilik darajalari pq0,05 va pq0,01 bo’lganda yuqorida aniqlangan erkinlik darajalariga mos keluvchi Fisherning kritik qiymati mos holda va bo’lishini taqsimoti jadvalidan aniqlash mumkin.
Guruhlararo va guruhlar ichidagi erkinlik darajalariga mos keluvchi hisoblangan Fisher alomatining qiymati quyidagiga teng:

Hisoblash natijalaridan ko’rinib turibdiki, Fisher alomatining hisoblangan qiymati uning kritik qiymatidan katta
(F_hisob.> F_krit.). Demak, H0 gipotezani rad qilib, alternativ H1 gipotezani qabul qilamiz, ya’ni 95% dan kam bo’lmagan ehtimollik bilan QDda qon tarkibidagi glyukoza miqdori BFN joylashgan meridianlar turiga bog’liqligini tasdiqlash mumkin. Bu esa har bir meridianlar organizmdagi qandaydir ichki organlar bilan amalda bog’liqligini ko’rsatadi.
Shuningdek, BFN tizimi nafaqat alohida organ, balki butun organizm haqida axborot beradi. Muayyan organning faoliyatiga javobgar bo’lgan nuqta elektr qarshiligining qiymati normal qiymatdan qanchalik katta bo’lsa, patologik jarayon shunchalik aniq bo’ladi. Masalan, elektr qarshiligining me’yordan oshib ketishi organizmda tanazzul jarayonining rivojlanishi, qarish, tananing hayotiy funktsiyalarining pasayishini ko’rsatadi. Har bir shaxs uchun nazorat qilinadigan biofaol nuqtasining elektr qarshiligini me’yoriy qiymati individual bo’lib, u to’qimalarning elektr o’tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi.

§3.3. QDda qon tarkibidagi glyukoza miqdorini aniqlashning noinvaziv usuli uchun ball berish usuli asosida informativ biofaol nuqtalarni shakllantirish.
Qandli diabet uglevod, yog’, oqsil, mineral va suv-tuz balansining buzilishi kabi metabolizmning barcha turlari bilan bog’langan, surunkali kechuvchi kasallik bo’lib, ushbu kasallikning paydo bo’lishi tanadagi ko’pgina organlarni faoliyati bilan bevosita bog’liq [55]. Shu sababli ushbu kasallikni tashxis qilishda bir necha meridianlarda joylashgan BFNdagi elektr qarshiligi miqdorlarini o’lchashga to’g’ri keladi.
Glyukometrning matematik modelini yaratishda dastlab mavjud 12 ta juft meridianlarni qaysilarining elektr qarshiliklaridan tajribalarda foydalanish masalasini, ya’ni informativ BFNni ajratib olish masalasini hal qilish lozim bo’ladi. Ammo, har qanday tajribaning o’lchash natijasi ham qonikarli bo’lavermaydi [56-59]. Haqiqatdan ham, o’lchash natijalari (espertlar xulosasi) bir-biridan keskin farq kilsa, masalan, ekspertlar (tajriba o’tkazuvchilar) ni yarmi x_i meridianga birinchi rang, qolgan ekspertlar rangi esa oxirgi rang bo’lsa, unda kelishuvchanlik mezonidan foydalaniladi [57-59]. Har qanday tajriba natijalarini baholash mezoni ekspertlarni kelishuvchanlik mezoni (yoki ko’rsatkichi) deyiladi. Ekspertlar kelushuvchanligi qancha yukori bo’lsa, ekspertlarni baholash natijalari ishonch shuncha yuqori bo’ladi.
Faraz qilaylik, m ta ekspert n ta ob’ektni baholashi talab etilsin. U holda ranglash matritsasi mn o’lchovli ||r_ij|| (j q 1, …, m; i q 1, …, n) matritsadan tashkil topadi. Bu erda r_ij – j-chi ekspert tomonidan i-chi ob’ektga berilgan rangni bildiradi. Matritsa elementlari r_ij ning qiymatlari ob’ektlarning muhimligini anglatuvchi, ekspertlar tomonidan qo’yilgan 1, …, n natural sonlardan biriga teng bo’ladi.

3.5-rasm. Qandli diabetni diagnostikasi uchun informativ biologik faol nuqtalarni aniqlash uchun ekspert baholashlarini tahlil qilish algoritmining blok-sxemasi.
Ob’ektlar muhimligining yig’indi rangi matritsaning har bir ustuni bo’yicha ranglarni yig’indisi sifatida aniqlanishi mumkin:
.
Ushbu yig’indi rangi barcha ekspertlarning baholashi bo’yicha ob’ektlarning muhimligini ko’rsatadi. Natijada n ta ob’ektni tartiblangan quyidagi ketma-ketligini hosil qilinadi:

r_i miqdorlarni tasodifiy miqdorlar ekanligini e’tiborga olib, ularning dispertsiya bahosini aniqlash lozim. O’rtacha kvadratik xatoning minimal bo’lishi talabiga ko’ra dispertsiya bahosini quyidagicha aniqlash mumkin:
(3.1)
bu erda formula bilan aniqlanib, matematik kutilmani bahosi, tajribalar sonini anglatadi.
Kelishuvchanlik koeffitsienti o’lchovsiz miqdor bo’lib, dispersiyani maksimal dispertsiyaga nisbati sifatida quyidagicha aniqlanadi:
(3.2)
Kelishuvchanlik koeffitsienti 0 va 1 oralig’idagi qiymatlarni qabul qiladi. Kelishuvchanlik koeffitsientining qiymati 0 ga qanchalik yaqin bo’lishi kelishuvchanlikni pastligini anglatadi. Koeffitsientning qiymati 0,3 dan kichik bo’lsa, ekspertlarning fikrlari bir-birlarining fikriga mos kelmasligini, ya’ni kelishuvchanlikni yo’qligini bildiradi. Shuningdek, kelishuvchanlik koeffitsientining 0,3 va 0,7 oraliqdagi hamda 0,7 dan katta qiymatlari mos holda o’rtacha hamda yuqori kelishuvchanlikka mos keladi. Wq1 bo’lgan holda ekspertlar birgalikda bir fikrni aytadilar, ya’ni hamfikr bo’ladilar.
3.4-jadval. QD ning 1-turi uchun ekspert baholashda ekspertlar fikrlarining kelishuvchanligini baholash bo’yicha olib borilgan hisoblash natijalari.