Kurs ishi mavzusining maqsadi va vazifalari. Bu kurs ishining asosiy maqsadi aholining daromadlari va uning shakllari, tuzilishi, turlari, kelib chiqishi kabi bir qator omillarni korib chiqishdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun kurs ishi oldiga quyidagi vazifalar qoyildi:
Aholi daromadlari va uning tarkibi;
Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari;
Aholi daromadlarining shakllanish manbalari.
Kurs ishining obyekti va predmeti.Kurs ishi mavzusining obyekti bu aholi daromadlari hisoblangan ish haqi, renta, foiz kabi pul mablaglari bolsa predmeti esa bu aholi daromadlari, uning turlari va shakllanish manbalarini amalga oshirishda sodir bo‘ladigan iqtisodiy munosabatlar.
Kurs ishining tuzilmaviy tarkibi. Bu kurs ishi kirish, 3 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar roʻyxatidan iborat.
1.Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi daromadlari - aholining malum vaqt oraligida pul va natura shaklda olgan daromadlari miqdoridir.
Aholi istemol darajasi togridan togri ularning daromadlari darajasiga bogliq boladiki, bu daromadlarning aholi turmush darajasidagi rolini belgilab beradi. Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shakllaridagi barcha pul tushumlarini, mulkdan foiz, divident, renta shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qogozlar, kochmas mulk, qishloq xojaligi mahsulotlari, xunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar korsatishdan kelib tushadigan daromadlarni oz ichiga oladi. Daromadlar oz egasi ixtiyoriga kelib tushish shakli jihatidan ham turlicha boladi. Pul daromadidan tashqari natura daromadi va imtiyoz shaklidagi daromad mavjud. Natura daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy xojaliklarining oz istemollari uchun ishlab chiqargan maxsulotlaridan iborat boladi. Dehqon (fermer) xojaligida maxsulotning bir qismi bozorga tushmagan holda, shu yerning ozida istemol etiladi.Bu natural daromad, ayniqsa tomorqa xojaligiga xos. Masalan, tomorqa sohibi asosiy ishlagan joyidan pul shaklida yiliga 12 ming som daromad olsa, uy xojaligidan ham 3 ming somlik pul daromadi oladi. Shuningdek moddiy shaklda 1500 kg har xil maxsulotni ham istemol etadi, uni pulga chaqsak, 2 ming som boladi. Bepul meditsina xizmatidan baxramand bolish, bepul bilim olish yoki kasb organish ham natura-xizmat shaklidagi daromad. Malum toifa aholi kvartira haqi, kommunal xizmat va transport haqi boyicha imtiyozga ega. Bu imtiyozli daromaddir. Aytilgan xizmatlarning haqiqiy narxi bilan imtiyozli narxi ortasidagi farqni muayyan aholi guruhlari naqd pul shaklida olmaydi, lekin arzonlashtirilgan xizmatlardan foydalanib daromad koradi.
Jamiyat azolari daromadlari darajasi ular turmush farovonligining muhim korsatkichi hisoblanib, shu bilan birga alohida shaxslarning dam olishi, bilim olishi, sogligini saqlashi, eng zarur ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini belgilab beradi. Aholi daromadlari darajasiga bevosita tasir korsatuvchi omillar orasida ish haqidan tashqari chakana narx dinamikasi, istemolchilik bozorining tovarlar bilan toyinganlik darajasi kabilar muhim orin tutadi. Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal daromad ixtiyorida bolgan daromad va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi.
Aholi daromadlari barcha aholiga tegishli pul va natural (mahsulot shaklida) tushumlar hamda koʻrsatilgan bepul xizmatlar summasi; aholining milliy daromaddagi hissasi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai — ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqalar, mukofot, foyda, dividend, zayom va lotereya yutugʻi, bank toʻlagan foiz puli, koʻchmas mulkdan kelgan renta toʻlovi va ijara puli, sugʻurta qoplamalari va boshqalardan iborat. Bozor sharoitida aholi daromadlarining eng katta qismi pul shakliga ega. Qishloq aholisi oʻzining tomorqa xoʻjaligidan ham mahsulot olib daromad koʻradi va u natural daromadga kiradi. Shuningdek, aholining yordamga muhtoj qatlamlariga bepul mahsulot beriladi va xizmatlar koʻrsatiladi (bepul ovqatlanish, kiyim-kechak, dori-darmon, transport va kommunal xizmati va hokazo); bular natural daromadlar hisoblanadi. Aholi daromadlari nominal va real daromadlarga boʻlinadi. Nominal daromad aholi muayyan pul summasi shaklida olgan daromad boʻlib, inflyatsiya ta‘sirida uning xarid qobiliyati pasayishi mumkin. Real daromad — pul shaklidagi daromadga amalda qanday miqdorda iste‘mol buyumlari va xizmatlar xarid etish mumkinligini koʻrsatadi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromad aholi turmush darajasining umumlashgan va yaxlit koʻrsatkichi hisoblanadi. Iqtisodiyotda aholi yalpi pul daromadlaridan barcha majburiy va ixtiyoriy toʻlovlar (soliqlar, qarz puli, badallar) chegirib tashlangandan soʻng uning qoʻliga tegadigan daromad ham muhim ahamiyatga ega. Aholi qoʻliga tegadigan daromad miqdoriga soliqlar kuchli ta‘sir etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ish haqi daromadning 2/3 qismini tashkil etadi. Agar mamlakatda xususiy mulk, ustivor renta, aholi pul jamgʻarmasi koʻp boʻlsa, bank toʻlaydigan foiz puli salmoqli boʻladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi daromadlari tarkib jihatidan mehnatdan, tadbirkorlikdan, mulkdan olingan daromadlar va transfert (nochorlarga byudjetdan beriladigan nafaqa va yordam puli) kabi daromadlardan shakllanadi. Transfertlar nobozor daromadi, qolganlari bozor daromadi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish sharoitida Oʻzbekistondagi aholi daromadlarida bozor tizimiga xos yangi daromad turlari (tadbirkorlik, mulk daromadi kabilar)ning koʻpayib borishi kuzatiladi.