O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

C_k–tranzistorningkollektorsig‘imi.
OrqafrontkengligikondensatorningCzaryadlanishvaqtigabog‘liqbo‘libquyidagichaaniqlanadi:
t_c=3CR_k.
Vaqtnibelgilovchikondensatorkattaligidant_c>>t_f.
Front egriligini oshirish uchun kollektor impulsini kollektordagikuchlanisho‘sishitezlanishinioshirishlozim.UninguchunR_kqiymatnikamaytirishkerak.Lekinbundaymultivibratorning tokivasarflanuvchiquvvatiortadi.
R_bqarshiliknitanlash:
R_bqarshilikVTtranzistorningpuxtato‘yinishinitayinlashkerak;

Bundan hosilqilamiz.

Nazorat savollari.

1. Multivibratorlarhaqidanimalarni bilasiz?

2. Tranzistorlimultivibrator ishprinsipi nimalarga asoslangan?

3. Tranzistorlimultivibrator ossilogrammasi qanday ko’rinishga ega?
4. Tranzistorlimultivibrator chastotasi qanday aniqlanadi?
5.Doimiy vaqt nima?

12-ma’ruza. Mantiqiy algebra va oddiy mantiqiy elementlar.

Reja:
1. Mantiqiy konstantalar va o‘zgaruvchilar
2. Bulь algebrasi operatsiyalari

1. Mantiqiy konstantalar va o‘zgaruvchilar

Raqamli texnikada ikkita holatga ega bo’lgan, nol va bir yoki “rost” va “yolg’on” so’zlari bilan ifodalanadigan sxemalar qo’llaniladi. Biror sonlarni qayta ishlash yoki eslab qolish talab qilinsa, ular bir va nollarning ma’lum kombinatsiyasi ko’rinishida ifodalanadi. U holda raqamli qurilmalar ishini ta’riflash uchun maxsus matematik apparat lozim bo’ladi. Bunday matematik apparat Bul algebrasi yoki Bul - mantiqi deb ataladi. Uni irland olimi D. Bul ishlab chiqqan.
Mantiq algebrasi “rost” va “yolg’on” - ko’rinishdagi ikkita mantiq bilan ishlaydi. Bu shart “uchinchisi bo’lishi mumkin emas” qonuni deb ataladi. Bu tushunchalarni ikkilik sanoq tizimidagi raqamlar bilan bog’lash uchun “rost” ifodani 1 (mantiqiy bir) belgisi bilan, “yolg’on” ifodani 0 (mantiqiy nol) belgisi bilan belgilab olamiz. Ular Bul algebrasi konstantalari deb ataladi.
Umumiy holda, mantiqiy ifodalar har biri 0 yoki 1 qiymat oluvchi x1, x₂, x₃, ...x_n mantiqiy o’zgaruvchilar (argumentlar)ning funksiyasi hisoblanadi. Agar mantiqiy o’zgaruvchilar soni n bo’lsa, u holda 0 va 1 lar yordamida 2ⁿ ta kombinatsiya hosil qilish mumkin. Masalan, n=1 bo’lsa: x=0 va x=1; n=2 bo’lsa: x1x2=00,01,10,11 bo’ladi. Har bir o’zgaruvchilar majmui uchun y 0 yoki 1 qiymat 2ⁿ
olishi mumkin. Shuning uchun n ta o’zgaruvchini 2 ta turli mantiqiy funksiyalarga o’zgartirish mumkin, masalan, n=2 bo’lsa 16, n=3 bo’lsa 256, n=4 bo’lsa 65536 funksiya.
n o’zgaruvchining ruxsat etilgan barcha mantiqiy funksiyalarini uchta asosiy amal yordamida hosil qilish mumkin:

• 
  mantiqiy inkor (inversiya, EMAS amali), mos o’zgaruvchi ustiga “-” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi;
  
• 
  mantiqiy qo’shish (diz’yunksiya, YOKI amali), “+” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi;
  
• 
  mantiqiy ko’paytirish (kon’yunksiya, HAM amali), “·” belgi qo’yish bilan amalga oshiriladi.
  

Ifodalar ekvivalentligini ifodalash uchun “=” belgisi qo’yiladi.
Mantiqiy funksiyalar va amallar turli ifodalanish shakllariga ega bo’lishlari mumkin: algebraik, jadval, so’z bilan va shartli grafik (sxemalarda). Mantiqiy funksiyalarni berish uchun mumkin bo’lgan argumentlar majmuidan talab qilinayotgan mantiqiy funksiya qiymatini berish yetarli. Funksiya qiymatlarini ifodalovchi jadval haqiqiylik jadvali deb ataladi.
4.2, 4.3 va 4.4 - jadvallarda ikkita o’zgaruvchi x1, x2 uchun mantiqiy amallarning algebraik va jadval ifodasi keltirilgan.
Mantiqiy amallarni ko’rib chiqish uchun 4.5 - jadvalda keltirilgan aksioma va qonunlar qatoridan foydalanamiz.
4.2- jadval. Inversiya amali haqiqiylik jadvali

4.3- jadval. Diz’yunksiya amali haqiqiylik jadvali

x1	x2	y = x1+x2
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

4.4- jadval. Kon’yunksiya amali haqiqiylik jadvali