Oʻzbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
-§. Oliy oʻquv yurtlarida oʻqitish uchun Python dasturlash tilini
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3-§. Oliy oʻquv yurtlarida oʻqitish uchun Python dasturlash tilini
tanlashning nazariy asoslari haqida “Ta’lim toʻgʻrisida”gi qonunda Oliy ta’lim bakalavriat ta’lim yoʻnalishlari va magistratura mutaxassisliklari boʻyicha yuqori malakali kadrlar tayyorlashi, jumladan, bakalavriat talabalarga tanlangan ta’lim yoʻnalishlari boʻyicha chuqur bilim, malaka va koʻnikmalar berishi, magistratura esa bitiruvchilarni tegishli bakalavriat negizida ilmiy-tadqiqot, pedagogik, boshqaruv va boshqa faoliyatlarga tayyorlashi belgilab qoʻyilgan. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlangan PF-5847-sonli Farmonida [I.4] Oliy oʻquv yurtlari oldiga bir qator vazifalar belgilab berilgan. Unga koʻra, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega boʻlgan, mustaqil fikrlay oladigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtarish hamda oliy ta’limni ilg‘or ta’lim texnologiyalari asosida modernizatsiya qilish asosiy maqsad sifatida koʻrsatib qoʻyilgan. Bizning fikrimizcha, koʻrsatilgan Farmonda maqsadga erishish yoʻlida quyidagi masalalar muhim ahamiyat kasb etadi: xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg‘or standartlarini joriy etish, jumladan, oʻquv dasturlarida nazariy bilim olishga yoʻnaltirilgan ta’limdan amaliy malaka va koʻnikmalarni rivojlantirishga yoʻnaltirilgan ta’lim tizimiga bosqichma-bosqich oʻtish; oliy ta’lim mazmunini sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtarish, ijtimoiy 101 soha va iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror rivojlanishiga munosib hissa qoʻsha oladigan, mehnat bozorida oʻz oʻrnini topishga qodir boʻlgan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yoʻlga qoʻyish; mavjud oʻqitish jarayonini zamonaviy pedagogik va axborot- kommunikatsion texnologiyalar asosida tashkil qilish va takomillashtirish; ta’lim samaradorligini baholash boʻyicha ilg‘or xorijiy tajribalarni oʻrganish sohasida toʻplangan ma’lumotlarni amaldagi ta’lim tizimi bilan uygʻunlashtirish asosida yangi mezonlar ishlab chiqish va respublika oliy ta’lim muassasalarida joriy qilish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish. Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev rahbarligida respublikada olib borilayotgan “Raqamli Oʻzbekiston-2030” strategiyasi doirasida raqamli iqtisodiyotni shakllantirish va rivojlantirish boʻyicha belgilangan keng koʻlamli ishlarda Oliy ta’lim tizimining faol ishtirok etishi talab qilinadi. Jumladan, xoʻjalik yuritishning barcha tarmoq va sohalari, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ishlab chiqarish va qishloq xoʻjaligi ba boshqa sohalar uchun zamonaviy axborot- kommunikatsiyon texnologiyalari bilan qurollangan yuqori malakali kadrlar tayyorlash Oliy ta’lim oldida turgan eng ustuvor masala hisoblanadi. Xususan, “Raqamli Oʻzbekiston-2030” strategiyasida koʻrsatilgan quyidagi masalalarga alohida e’tibor qaratishi lozim: dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish; dasturiy mahsulot ishlab chiqish sohasini malakali kadrlar bilan ta’minlash; mahalliy IT-kompaniyalar va dasturiy mahsulot ishlab chiqaruvchilarga … oʻz mahsulotlarini ichki va tashqi bozorlarda ilgari surishda koʻmaklashish; zamonaviy axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlarni joriy etish hisobiga mahsulotlar va xizmatlar sifatini yaxshilash, ularning tannarxini pasaytirish, ishlab chiqarishdagi toʻxtalishlarni kamaytirish; zamonaviy raqobatbardosh va eksportga yoʻnaltirilgan dasturiy mahsulot 102 va xizmatlarni … rivojlantirish; robototexnik komplekslar va odamlar oʻzaro ta’siri algoritmlarini ishlab chiqish, ma’lumotlar uzatish tarmoqlari infratuzilmasini takomillashtirish, … , shuningdek, “bulutli” xizmatlarini taqdim etishning turli xil modellarini amalga oshirish uchun dasturiy ta’minot yaratish boʻyicha ilmiy ishlarni olib borish. Yuqoridagi vazifalardan koʻrinib turubdiki, jamiyatning raqamli iqtisodiy deb atalmish zamonaviy rirojlanish bosqichida oʻliy ta’lim muassasalari bitiruvchilari quyidagi talablarga javob bera olishlari talab qilinadi: zamonaviy dasturlash tillaridan oʻz amaliyotida foydalana oladigan; zamonaviy dasturiy ta’minot va axborot-kommunikatsion texnologiyalari bilan ishlay oladigan; ehtiyojiga koʻra murakkab boʻlmagan yangi dasturiy ta’minot yaratish imkoniyatiga ega; nostandart vaziyatlarda bilim va koʻnikmalarini amalda qoʻllash imkoni- yatlarini taqdim etuvchi tizimli bilimlar bilan qurollangan; mustaqil qarorlar qabul qilishga qodir; ishlab chiqarishni boshqarish uchun zamonaviy dasturiy, axborot, texnik va boshqa vositalardan foydalanish qobiliyatiga ega; individual hamda jamoada hamkorlikda ishlashga qodir; yuksak darajada ma’uliyatli. Bunday sifatlarga ega boʻlgan bitiruvchilarni tayyorlashda ta’lim yoʻnalishlariga mos ravishda dasturlash tillarini oʻqitish muhim ahamiyat kasb etadi. Mustaqil hayotga qadam qoʻyayotgan yosh mutaxassis kuchli raqobat sharoitida zamonaviy mehnat bozorida oʻz oʻrnini topishi uchun kasbiy bilimlardan tashqari, quyidagi sifatlari ham muhim mezon hisoblanadi: jadal tezlik bilan oʻzgarayotgan axborot muhitiga moslashuvchanligi; raqamli faoliyat yuritishga qodir; dasturlash tillari bilan tanish boʻlishi, ulardan oʻz sohasiga oid muammolarni hal qilishda foydalana olishi; 103 mavjud axborotlar orasidan foydali ma’lumotlarini ajrata olishi; faoliyat turiga nisbatan ijodiy va ijobiy munosabat; mustaqil qarorlar qabul qilishga qodir; muloqotga kirishuvchan; turli shakl va mazmundagi shaxsiy, kasbiy va jamoaviy muammolarni hal qila olishi va bu yoʻlda yangi bilimlarni egallashga intiluvchanlik. Koʻrinib turibdiki, boʻlajak mutaxassislarni mustaqil faoliyatga tayyorlash jarayonida umumkasbiy va maxsus bilimlardan tashqari, axborot-kommunikatsion texnologiyalari, ayniqsa dasturlash tillariga e’tibor qaratish muhim hisoblanadi. Dasturlash tillari talabalarda yuqori darajadagi mantiqiy fikrlashni shakllantiradi, keyingi faoliyatlari uchun umumkasbiy va maxsus fanlar bilan birgalikda tayanch bilim vazifasini oʻtaydi va yosh mutaxassislarning saviya va sifatlarini, raqamlashgan jamiyatdagi oʻrnini belgilab beradi. Bugungi kunda, dasturlash tillari va axborot-kommunikatsion texnologiyalari raqamli jamiyatning koʻplab texnik va texnologik masalalarini hal qilishda koʻmak bera olishi hammaga ma’lum. Oliy ta’lim muassasalarining talabalari bu holatni hisobga olishlari va dasturlash va axborot-kommunikatsion texnologiyalari boʻyicha olgan bilimlarining kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyat kasb etishini chuqur his qilishlari lozim. Dasturlash tillari mutaxassislar tayyorlashda chuqur fundamental bilimlarni shakllantirish hamda olingan bilimlarni amalda qoʻllash boʻyicha koʻnikma va malakalarni rivojlantirishda yordam beradi. Qolaversa, bu bilimlar ularning kasbiy va shaxsiy faoliyatlarida uchraydigan amaliy masalalarni hal qilish hamda borliq olamni ilmiy asosda oʻrganishda qudratli vosita boʻlib xizmat qiladi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, dasturlash tillarini bilish umuminsoniy madaniyatning ajralmas qismiga aylanib ham ulgurdi. Zamonnaviy mutaxassislarni kasbga tayyorlash jarayonida “Axborot- kommunikatsion texnologiyalari” (“Raqamli va axborot texnologiyalari”) va “Dasturlash asoslari” fanlari yoki ularga turdosh boʻlgan fanlar juda ham serqirra hisoblanadi hamda kasbiy malakalarni rivojlantirishda katta ahamiyat kasb etadi. 104 Bu fanlar amaliy xarakterga ega boʻlgani uchun, natijalarini zamonaviy amaliyotning hamma sohada tatbiq etish imkoniyatlari mavjud. Bunga quyidagi ikki holat ham ijobiy ta’sir koʻrsatadi: 1) zamonaviy matematik apparatning rivojlanganlik darajasi; 2) qaralayotgan obyekt, jarayon yoki hodisalarning oʻziga xos xususiyat va metodlarini raqamlashgan koʻrinishda ifodalash usullarining ishlab chiqilganligi. Birinchi holat, ya’ni, matematik apparatning rivojlanganlik darajasi kasbiy va boshqa faoliyatda uchrashi mumkin boʻlgan koʻplab muammolarning matematik modeli hamda hal qilish usullarining ishlab chiqilganligi bilan belgilanadi. Ikkinchi holat esa, bu model va usullar uchun amaliyotda qoʻllash mumkin boʻlgan tegishli dasturiy ta’minotlar yaratilganligi hamda ehtiyojga koʻra, yangi dasturiy vositalar ishlab chiqish jarayonining sodda va qulay shaklga keltirilganligini nazarda tutadi. Shaxsga yoʻnaltirilgan kasbiy ta’limda oʻrganilayotgan har bir fan boʻlajak mutaxassisning kasbiy faoliyatida eng koʻp bajarishga toʻgʻri keladigan tipik masala va amallar asosida quriladi [III.50]. Boʻlajak mutaxassislarining muvafaqqiyati ularning shu sohadagi kasbiy faoliyatga tayyorgarlik darajasi, ya’ni, kelajakdagi xizmat vazifalari bilan bogʻliq eng koʻp uchraydigan muammolarni hal qilishga qodirligi bilan belgilanishi hech kimga sir emas. Bu oʻrinda shuni ta’kidlash joizki, raqamli itisodiyot sharoitida xodimlarning xizmat vazifalari bilan bogʻliq tez, arzon va aniq qayta ishlanishi talab qilinadigan ma’lumotlar hajmi borgan sari ortib bormoqda. Bu holat raqamlashgan jamiyatda zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalari va dasturlash tillari bilan tanish boʻlgan yosh mutaxassislarga boʻlgan ehtiyojning yuzaga kelishiga sabab keladi. Chunki, raqamli ma’lumotlarni qayta ishlash talab qilinadigan masalalar uchun kompyuter va tegishli dasturiy ta’minot zarur boʻladi. Demak, mutaxassis yoki mavjud dasturiy ta’minot bilan ishlay olishi, yoki, ehtiyojga koʻra, yangisini ishlab chiqishga qodir boʻlishi lozim. Raqamlashgan jamiyat sharoitida bu holatning yanada kuchayishi tabiiy. Raqamli jamiyat oʻz kasbiy doirasidagi oʻzgarishlarga tezlik bilan moslasha 105 oladigan professional mutaxassislarni talab qiladi. Bu oʻrinda, tor soha mutaxassisi emas, balki, zamonaviy fan va texnikaning barcha soʻnggi yangiliklaridan, jumladan, axborot-kommunikatsion texnologiyalari va dasturlash tillaridan xabardor mutaxassislar nazarda tutiladi. Shu sababli, oliy ta’lim muassasalari talabalarida kasbiy yoʻnalishlar boʻyicha bilimlar bilan birga, informatika va dasturlash tillari boʻyicha ham yetarlicha malaka va koʻnikmalarni shakllantirish va rivojlantirish talab qilinadi. Yuqori malakali yosh mutaxassislarni tayyorlashda dasturlash tillarini oʻqitish ularda mustahkam iroda, maqsadga intilish, oʻz hatti-xarakatlari uchun javobgarlik, mas’uliyat, qat’iy fikrlilik, aqliy va ijodiy mehnat qilish qobiliyati kabi shaxsiy fazilatlarni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Kasbiy faoliyatga doir masalalarni dasturiy mahsulotlar yordamida hal qilish mutaxassislardan quyidagi koʻnikma va malakalarni talab qiladi: soha boʻyicha bilimlarni umumlashtirish va bir-biriga bogʻlash; hodisa, jarayon yoki obyektlarni ularga xos boʻlgan xususiyatlar bilan birgalikda koʻrish; qaralayotgan muammolarning muhim va ikkinchi darajali xususiyatlarini ajratish; masalalar uchun kiruvchi va chiquvchi ma’lumotlarni aniqlash; masalani hal qilishning samarali usullarini belgilash; masalani hal qilishning mantiqiy ketma-ketligini qurish; dasturiy mahsulot ishlab chiqish; dasturiy mahsulot uchun kompyuter yordamida natijalar olish; olingan natijalar asosida foydali qarorlar qabul qilish. Yaqingacha, katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlashga doir turli shakl va mazmundagi kasbiy muammolar faqat professional dasturchilar tomonidan hal qilingan edi. Boshqa soha mutaxassislari dasturlash tillari boʻyicha yetarli bilimga ega boʻlmaganlari sababli, yangi dasturiy mahsulot ishlab chiqishda katta muammolarga duch kelishgan. Bugungi kunda dasturchilik amaliyotiga keng joriy 106 qilinayotgan bir qator predmetga asoslangan dasturlash tillari (masalan, Python tili) bu muammolarni hal qilish uchun yordam bera oladi. Bunday dasturlash tillarining boshqalaridan avzalligi dasturlash tillarini chuqur bilishni talab qilmasligi hamda turli sohalarga oid xizmat vazifalarida qoʻllash uchun yaroqli boʻlgan katta sondagi modullarga ega ekanligi bilan belgilanadi. Talabalar tomonidan kasbiy bilim, malaka va koʻnikmalarni puxta egallanishi uchun predmetga yoʻnaltirilgan dasturlash asoslarini oʻqitish jarayonida quyidagi muammolarga alohida e’tibor qaratilishi lozim: masalalarni sinflarga ajratish va ular uchun mos xarakterdagi dasturlash tilini tanlashga oʻrgatish; kasbiy faoliyatlarida qoʻllash mumkin boʻlgan barcha zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalari bilan ishlash koʻnikma va malakalarni shakllantirish; kasbiy faoliyat sohasi boʻyicha masalalarga dasturiy mahsulot ishlab chiqish koʻnikma va malakalarini shakllantirish va rivojlantirish; yangi dasturlash texnologiyalari yordamida dasturiy vositalar ishlab chiqish jarayoni va usullari bilan tanishtirish; zamonaviy dasturlash tillari bilan ishlash boʻyicha yetarli hajmdagi chuqur ilmiy, nazariy va amaliy bilimlarni berish. Dasturlash tillari informatikaning zamonaviy boblaridan biri sanaladi. Ularni chuqur oʻrganish yosh mutaxassislarning kasbiy faoliyatga tayyorgarlik darajasidan tashqari, madaniy va ma’naviy qiyofasini ham belgilab beradi. Bundan, oʻqitish uchun dasturlash tillarini toʻgʻri tanlash muhim ahamiyatga ega ekanligi koʻrinib turibdi. Olimlar oʻqitish uchun dasturlash tilini quyidagi mezonlar asosida tanlashni taklif qilishadi [III.62]: oʻzlashtrishning soddaligi; universallik; amaliy xarakteriga koʻra; 107 kasbiy yoʻnalishlari boʻyicha; mavqeiga koʻra; erkinligiga koʻra. Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|