O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Mayer tenglamasi deyiladi. 
Energiyaning saqlanish qonuni hisoblangan termodinamikaning birinchi 
qonuni jarayonlarning borishi mumkin bo’lgan yo’nalishlarni ko’rsatmaydi. 
Masalan: termodinamikaning birinchi qonunga binoan issqlik almashinishda 
issiqlikning issiqroq jismdan sovuqroq jismga o’z – o’zidan o’tishi mumkin 
bo’lganidek, buning teskarisi, issiqlikning sovuqroq jismdan issiqroq jismga o’tishi 
mumkin. Lekin kundalik xayotda ikkinchi
jarayon o’z – o’zidan yuz bermaydi. Masalan: xona ichidagi havoni sovutish 
hisobiga choynakdagi suv o’z – o’zidan isimaydi. 
Termodinamikaning ikkinchi qonuni shu savollarga javob beradi. 
Termodinamika ikkinchi qonunning bir qancha ta’riflari mavjud.
1. Klauzius ta’rifi: issiqlik o’z – o’zidan harorati past jismdan harorati yuqori 
bo’lgan jismga o’ta olmaydi. 
2. Tomson ta’rifi: ikkinchi tur abadiy dvigitel bo’lishi mumkin emas, ya’ni 
bir jismning sovushi hisobiga issiqlikning ishga aylanishi mumkin bo’lgan yagona 
davriy jarayon bo’lishi mumkin emas. 
Issiqlik mashinasida berilgan issiqlik miqdori hisobiga ish bajariladi, lekin 
bunda issiqlikning bir qismi albatta sovutgichga uzatiladi. 
Foydali ish koeffisenti
1
Q
A
n

T.Ishchi modda tomonidan olingan yoki berilgan issiqlik miqdorining issiqlik 
almashinish jarayonidagi haroratiga nisbati keltirilgan issiqlik miqdori deyiladi, 
ya’ni
T
Q
Demak kichik sikllar uchun 
0


T
Q
d
(2.29) ifodani yozish mumkin. 

---

26 
Jarayon yoki ko’chishga bog’liq bo’lmagan fizik xarakteristikalar odatda 
sistemaning vaziyatiga yoki boshlang’ich va oxirgi holatiga mos keluvchi biror 
funksiya ikki qiymatining ayirmasi kabi ifodalanadi. Qaytuvchi jarayon uchun 
keltirilgan issiqlik miqdorining yig’indisini sistema holatining entropiyasi deb 
ataluvchi biror funksiya ikki qiiymatining ayirmasi kabi ifodalash mumkin: 





T
dQ
S
S
S
2
1
1
2
(2.30) 
Bu yerda 
2
S
va 
1
S
sistemaning oxirgi va boshlang’ich holatlariga mos 
keluvchi entropiyasi. Shunday qelib, entropiya sistemaning holat funksiyasi bo’lib, 
ikki holat uchun entropiya qiymatlarining ayirmasi sistemaning bir holatidan 
boshqa holatiga qaytuvchi o’tishlaridagi keltirilgan issiqlik miqdorlarining 
yig’indisiga teng. Molekulyar – kinetik nazariya bo’yicha entropiya sistema 
zarralari tartibsizligining o’lchovi deb olish mumkin. Sistemadagi tartibsizlik 
miqdoran termodinamikaviy extimollik 
тар
W
bilan xarakterlanadi.