O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI

Urganch Davlat Universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi
1-guruh talabasi ning
Batanikadan





Mavzu: Zig’irnomalar qabilasi

Bajardi:


Tekshirdi: Allaberganova .Z
Urganch 2020


REJA:
Kirish
I-Bob Adabiyotlar sharxi
II-Bob Asosiy qism
2.1. Yopiq urug’li o’simliklarning kelib chiqishi
2.2. Magnoliyasimonlar klassifikatsiyasi
2.3. Zig’irnamolar qabilasi kiruvchi oilalar tavsifi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar


Kirish.
Mavzuning dolzarbligi: Zig’irnomalar qabilasiga kiruvchi o`simliklarni ximoya qilish, muhofaza qilish va turlar sonini o`rganish hozirgi kunda dolzarb muammodir. Sababi yashash muhitining yomonlashuvi, ekologiyaning buzilishi va inson antropalogiyasi. O'simliklar dunyosi vakillari tabiatda juda keng tarqalgan: ularni quruqlikda, chuchuk va sho'r suvlarda, hatto Arktika va Antarktida muzliklarida ham uchratish mumkin. O'simliklar Yer yuzasida keng tarqalishidan tashqari juda xilma-xildir. Bularni bir-biridan ajratish va turli maqsadlarda foydalanish uchun ulami har tomonlama o rganish zarur. Yer sharida tarqalgan o'simliklarni o'rganish bilan botanika fani shug'ullanadi. Hozirda o'simliklarning ichki va tashqi tuzilishi, o'sishi, rivojlanish qonuniyatlari, tashqi muxit bilan o'zaro munosabatlari, Yer sharidagi o'simliklar qoplamining tarqalishi va taqsimlanish qonuniyatlari, o'simliklar olamining kelib chiqishi, o'simliklarning tasnifi, xo'jalik nuqtai nazaridan ahamiyatga ega bo'lgan qimmatli o'simlik turlarining tabiiy zahiralari va ulardan oqilona foydalanish yo'llarini, yem-xashak, dorivor, mevali, sabzavot, texnik va boshqa turlarni madaniylashtirishning ilmiy nazariy asoslarini ishlab chiqish tabiatni va o'simliklar resurslarini muhofaza qilishning ilmiy asoslarini yaratish botanikaning oldida turgan vazifalardir.
Bunda eng muhimi inson uchun ozuqa hisoblangan o'simliklardir.. O'simliklarning ikkinchi guruhini sanoatda foydalaniladigan turlar tashkil etadi. Ular moy beruvchi, efir moyli, tola beruvchi, oshlovchi, bo'yoq beruvchi o'simliklardir. Uchinchi guruhga dorivor o'simliklar kiritilib, ular kishilami turli kasalliklardan davolashda ishlatiladi. Qishloq xo'jaligida yem-xashak hisoblangan o'simliklar to'rtinchi guruh sifatida ahamiyatga ega. Beshinchi guruhm bakteriya va zamburug'lar tashkil etib bijg'ish jarayonlarida va tuproq unumdorligini oshirishda katta rol o'ynaydi. Insonning xo'jalik faoliyatida o'simliklardan hosil bo'lgan mahsulotlar toshko'mir, yonuvchi slanetslar, torf va neft kabilar muhim ahamiyatga ega.
Tirik tabiatning muhim tarkibiy qismi bo'lgan o'simliklar biologik moddalami normal aylanishini ta'minlaydi, atmosferani kislorod bilan boyitadi, organik moddalami to'playdi. Bu esa o'z navbatida inson va hayvonlar uchun ozuqadir. O'simliklar mikro iqlimga ham ta'sir etadi, issiqlik balansini shakllanishida muhim ahamiyatga ega. Havoning nisbiy namligini oshiradi va joyning suv va shamol rejimlariga ta'sir etadi. Barcha o'simlik turlari ilmiy-amaliy maqsadlar uchun bitmas-tuganmas boylik hisoblanadi. Shuning uchun ham noyob va yo'qolib borayotgan o'simlik turlarini muhofaza qilish muhimdir. O'zbekistonda 1998 yillarda chop etilgan Qizil kitobga 301 ta o'simlik turlari kiritildi.
Zig’irnomalar qabilasi o`simliklar o`zlarining tuzilishi va tarqalishi bo`yicha nafaqat o`simiklar dunyosida, balki butun organik olamdagi eng katta guruxlardan biri hisoblanadi.
Gulli o`simliklar yoshi, kelib chiqishi bo`yicha eng yosh Mezozoy erasining bo`r davridan boshlab rivojlangan o`simliklar hisoblanadi. Hozirda ular Yer yuzi bo`ylab tarqalishi va tuzilishi bo`yicha eng murakkab va xilma–xil moslashuvga ega bo`lgan o`simliklar hisoblanadi. Ular dunyoning hamma qit`alarida ekvatorning issiq tropik o`rmonlaridan tortib, Shimoliy Arktika muzliklarigacha tarqalgan. ekologik nuqtai-nazardan ham ular turli xil sharoitlarda (muhitda) o`sishga mosshlashgan: issiq jazirama cho`ldan eng baland tog` cho`qqilarigacha, chuchuk va sho`r suv xavzalaridan (ko`l, soy, daryo, dengiz, okean) boshlab ohakli, gipsli, toshli va boshqa jinslardan iborat bo`lgan joylarda tarqalgan. Gulli o`simliklarning bu darajada turlar sonining ko`p bo`lishi, shaklan xilma-xiligi, geografik va ekologik diapazonining kengligi ularning murakkab tuzilganligiga va qator o`ziga xos belgilarga ega ekanligiga olib kelgan o`simliklar boshka o`simliklarga nisbatan tashki sharoitga yaxshirok moslashgan, chunki ularda reproduktiv va vegetativ organlar takomillashgan bo`lib, urug` ko`rtaklari mevachi barglar bilan koplangan. Yopik urug`li o`simliklar urug`i tashki tomonidan meva bilan uralib turganligi uchun noko`lay sharoitdan (kurib kolishdan, xarorat ta`siridan va xayvonlardan) ximoya kilinadi. Eng qadimgi gulli o`simliklar xasharotlar va shamol vositasi bilan changlangan. Gulli o`simliklar hayotida tuguncha ham katta rol o`ynaydi. Tuguncha bu mevachi barglarning ko`shilib o`sishi natijasida vujudga kelib, undan meva xosi bo`ladi. Gulli o`simliklar o`ziga kerakli ozukani vegetativ organlardan kabul kiladi. Yopik urug`li o`simliklarda gametofit juda kiskarib ketgan, anteridiylar yo`kolib ketib, spermalar vujudga kelgan. Yopik urug`li o`simliklar uchun xos yana bir muhim belgi shundan iboratki, ularda ko`sh urug`lanish mavjud. ko`sh urug`lanish natijasida deyarli bir vaktda yani murtak embrion bilan endosperm vujudga keladi.
Mavzuning maqsadi: Zig’irnomalar qabilasiga kiruvchi oilalar, turkumlar, turlar haqida ma’luotlar to`plash va ularni o`rganish.
Ishning vazifasi: Ushbu kurs ishini bajarishda quidagilarni o`z oldimizga vazifa qilib oldik.

1. 
   Zig’irnomalar qabilasining turlari biologiyasini o`rganish;
   
2. 
   Zig’irnomalar qabilasining turlarini muhofaza qilish chora-tadbirlarini o`rganish;
   
3. 
   Zig’irnomalar qabilasining turlari va navlarining bugungi kundagi ahamiyatini yoritib berish;
   

I-Bob ADABIYOTLAR SHARHI
Zig’irnomalar qabilasining kelib chiqishida ikki xil fikr mavjud.
Monofilitik yo‘l bilai gulli o‘simliklar bitga qadimgi ajdoddan kelib chiqqan deyiladi (Akad. Taxtadjyan).Polifilitik yo‘l bilan esa Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi bitta o‘simlikdan emas balki, bir nechta qadimiy ajdodlardan kelib chiqqan.
Ingilz botanigi R. Melvilla fikricha. Zig’irnomalar qabilasi dastlabki vakillari devon davrida riniofitlardan kelib chiqqan. Bu jarayon urug‘li paporotyaiklargacha permning oxiri va triasning boshlarigacha davom etgan. Unga gondvan hududidagi Afrika, Antarktida, Janubiy Amerika va Avstraliya materiklari kirgan. Mashhur rus botanigi A J T. Taxtadjyan dastlabki gulli o‘simliklar Janubiy-SHarqiy Osiyoda paydo bo‘lgan deb qaraydi, chunki eng qadimiy oddiy tuzilishga ega bo‘lgan gupli o‘simliklar shu regionda uchrayxy. Amerikalik olim Dj.Stebbins fikricha, dastpabki gulli o‘simliklar quruq hududlarda tez o‘sishta moslagagan ikki urug‘pallalilarni o‘z ichiga olgan, bir urug‘pallalyutar esa suv havzalarida va soy bo‘ylarida o‘sgan. Gulpi o‘simliklar ko‘pchilik olimlarniig fikriga qaraganda eng sodda tuzilishga ega bo‘lgan bugasimon ochiq urugli o‘simliklardan kelib chiqqan.
Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi kelib chiqishi to‘g‘risida asosan 3 ta nazariya mavjud.
Psevdant (soxta) gul nazariyasi. Bu nazariyaning asoschilari R. Vetgshteyn va A. Karstenlarning (1900) fikricha, eng qadimiy sodda tuzilishga ega bo‘lgan o‘simliklarning gullari bir jinsli, gul qo‘rg‘oni oddiy yoki gul qo‘rg‘onsiz bo‘lgan. Ular shamol vositasnda changlangan. Bunday o‘simliklarga misolqilib, qizilcha (efedra) va kazuarinlarni keltirishadi.
Ikxinchi strobilyar nazariya. U 1905 yilda yaratilgan. Ochiq urug‘lilarning vakili bennettitaarning qoldiqlari topilgandan keyin bu nazariya paydo bo‘lgan. Unga ko‘ra bennetgitlarning strobillaridan gul paydo bo‘lgan degan xulosaga kelingan. Bu nazariyasi bo‘yicha, strobillardan qoskl bo‘lgan gul ikki jinsli, gulqurg‘onli bo‘lib, hasharotlar vosigasida changlangak. Unga misol qilib, magnoliyalar olingan. Nemis botanigi X. Gallir (1912), ingliz olimlari, A. Arber, D. Parkinlar (1905) strobillar yoki chingul nazariyasining asoschilari hisoblanadi.
Telom nazariyasining asoschisi nemis olimi Vssimmerman (1959) eng qadimgi Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi ajdodlari psilofitlarning telomidan kelib chiqqan deydi
Zig’irnomalar qabilasi kelib chiqishi haqida hozirgacha yagona bir fikr yo‘q. Shu bois, Zig’irnomalar qabilasi qachon va qaerda paydo bo‘lgan va eng qadimiy gushti o‘simliklarning dastaabki vakillari qaysi o‘simliklar degan savollar paydo bo‘ladi. Ilmiy manbalarda ta’kialanishicha gulli o‘simliklar bo‘r davrida paydo bo‘lgan. Bu fikrni tasdiqlovchi bir qator dalillar mavjud. Demak, Zig’irnomalar qabilasi dastlabki vakillari taxminan bundan 120 mln. yil oldin paydo bo‘lgan Ayrim olimlar gulli o‘simliklar mezozoy erasining trias davrida, poleozoy erasining perm davrida paydo bo‘lgan deb hisoblaydilar.
O‘z davrining ko‘zga ko‘ringan olimi, botanik A. Krishtofovich gulli o‘simliklar qo‘qqisdan paydo bo‘lib, mezozoy florasini tez sur’atlar bilan egallaganligi to‘g‘risida fikr yuritadi.Gulli o‘simliklarning bu qadar taraqqiy etishi va er yuzini tez sur’atlar bilan egallashining sababi nima? Bu savolning javobini M. Golenkin va A. Taxtadjyan ishlaridan topish mumkin.M. Golenkinning «Yashash uchun kurash g‘oliblari» (1959) deb nomlangan ilmiy asarida, gulli o‘simliklar tarixiy taraqqiyot davrida yashash uchun kurash jarayonida g‘olib chiqishida ularning vegetativ organlari muxim rolь o‘ynagan, xususan organlarning quruq muhitga, kuchli quyosh nuriga moslashganligidir, deb fikr yuritadi. Uning fikricha, bo‘r davrining o‘rtalariga qadar yer sharining iqlimi nam bo‘lib, Quyosh nuri bevosita erga tushmagan, uning bir qismini atmosferadagi bug‘ qatlami ushlab qolgan va bunday ob-havo sharoiti namsevar paporotniksimon va ochiq urug‘li o‘simliklar uchun qulay bo‘lgan. Paporotniksimonlar Quyosh nuri tik tushmaydigan nam iqlim sharoitiga moslashgan. Bo‘r davriga kelib, iqlim sharoitining keskin o‘zgarishi paporotnik va ochiq urug‘lilarning keskin kamayishi va uning o‘rniga muhit sharoitlariga moslashgan gulli o‘simliklarning tez sur’atlar bilan rivoj topishiga va tarqalishiga sabab bo‘lgan. Paporotnik va ochiq urug‘lilardan faqat bir qismi, ignabarglilar bizga qadar etib kelgan. Ular quruq muhit va tik tushadigan Quyosh nuriga moslashgan bo‘lib, hozirgi paytda ham shimoliy yarim sharlarda katta maydonlarda o‘rmonlar hosil qiladi.Golenkinning ta’biricha, gulli o‘simliklar uchun mos iqlim sharoitlarida dastlab Yer yuzida juda kam tarqalgan sut emizuvchilar, qushlar, hasharotlar uchun ham juda qulay bo‘lgan va ularning gulli o‘simliklar bilan parallel tez sur’atlar bilan ko‘payishiga imkon yaratilgan.Ma’lumki mazkur hayvonlar gulli o‘simliklarning changlanishi va tarqalishida muhim rol o‘ynaydi.Yer yuzida iqlim sharoitlarining keskin o‘zgarishini Golenkin bizga ma’lum bo‘lmagan qandaydir kosmik sabablar bilan bog‘laydi. Yer tarixini ikkiga ya’ni, gulli o‘simliklar paydo bo‘lgunga qadar bo‘lgan davr qadimiy davr va gulli o‘simliklar paydo bo‘lgandan keyingi davr hozirga qadar davom etayotgan yangi davrga bo‘ladi. Bu ikki davr oralig‘ida g‘ayri tabiiy, er shari qonuni- yatlari bilan bog‘liq bo‘lmagan va o‘simliklar olamining keskin o‘zgarishiga sabab bo‘lgan falokatli fojia ro‘y beradi. Taxtadjyan gulli o‘simliklarning tez tarqalishi sabablari hakida boshqacha fikrda. U tog‘ paydo bo‘lish jarayoniga alohida e’tibor beradi. Yura davri va bo‘r davrining boshlarida intensiv ravishda tog‘larning paydo bo‘lishi, materiklar va okeanlar chegaralarining o‘zgarishi, shimoliy yarim sharlar iqlimining o‘zgarishi va quruqlasha borishiga ta’sir qiladi. SHunga ko‘ra yorug‘lik miqdori ham o‘zgara boradi. Boshqacha qilib aytganda, yer yuzida mavjud bug‘ qatlamini siyraklasha borishi natijasida, quyosh nuri erga tusha boshlaydi, yorug‘lik intensivligi kuchaya boradi, tabiatda sodir bo‘lgan bunday o‘zgarishni tan olar ekanmiz, yer sharida iqlim sharoitlarini qandaydir kosmik o‘zgarishlarga bog‘lashimizning hojati yo‘q albatta.A.Taxtadjyan gulli o‘simliklarning yuksak darajadagi morfologik va ekologik o‘zgaruvchanligini alohida ta’kidlaydi. U gulli o‘simliklarda mavjud, ularni suv bilan ta’minlaydigan differensiyalashgan ksilema va fotosintez jarayonini o‘tishida muhim rolь o‘ynaydigan barg tuzilishiga alohida e’tibor beradi. Gulli o‘simliklarning yuksak darajadagi muhit sharoitlari bilan bog‘liq holdagi o‘zgaruvchanlik qobiliyati ularning turlituman muhit sharoitlarida baland tog‘lardan past tekisliklarga cho‘lubiyobonlardan botqoqliklarga tarqali- shiga yordam bergan. A. Taxtadjyan fikricha, gulli o‘simliklarning turli- tuman muhit sharoitlariga moslashish qobiliyati, ularning yashash uchun kurashida g‘olib chiqishi va o‘simliklar olamida hukmronlik rolini egallashida muhim ahamiyat- ga ega bo‘lgan. Gulli o‘simliklarning hukmron bo‘lishiga boshqa omillarning ham o‘ziga xos ahamiyati bo‘lgan. Bu faktlarni faqat gulli o‘simliklar uchun xos changlanish va urg‘ochi gametofitning yuksak darajadagi taraqqiyoti xisoblanadi. Har qanday tabiiy fanlar qatori botanika fani ham jamiyatning talablari bilan bog'liq holda rivojlangan. Shuning uchun o'simliklarni o'rganish tarixi uzoq o'tmishga borib taqaladi. Dastlab o'simliklar faqat oziq-ovqat mahsuloti sifatida ishlatilgan. Arxeologik ma'lumotlarga ko'ra, Misrda dorivor, oziq-ovqat va boshqa foydali o'simliklardan eramizdan awalgi 2000-3000- yillarda foydalanilgan. Botanika fanining rivojlanishida dorishunoslarning roli benihoya katta bo'lgan. Dorivor o'simliklarni ilmiy asosda o'rganishga Gippokrat, kcyinroq Aristotel, Dioskorid, Pliniylar katta hissa qo'shishgan.XVIII asrning o'rtalarida R.Guk (1635—1703) tomonidan hujayraning kashf ctilishi o'simliklarning ichki tuzilishi (anatomiyasi)ni o'rganishga qo'shilgan katta hissa bo'ldi.XVII asrda botaniklarning e'tibori o'simlik turlarini o'rganishga va ularning tizimini ishlab chiqishga qaratiladi. Bu borada shvcd tabiatshunosi Karl Linney olib borgan ishlar diqqatga sazovordir. U ko'plab yangi tur va turkumlar kashf etish bilan bir qatorda, shu davr uchun ma'lum bo'lgan barcha o'simlik turlarini 24 ta sinfga birlashtirdi. Shuningdek, u o'simliklarni qo'sh nom (binar) bilan, ya'ni turni turkumga qo'shib nomlashni taklif qildi.XX asrga kclib botanika sohasida katta kashfiyotlar qilindi. Botanika fan sifatida shakllanib, uning juda ko'p bo'limlari ajralib chiqdi. Bularga morfologiya, sistematika, anatomiya, sitologiya, gistologiya, embriologiya, fiziologiya, gcobotanika, paleobotanika, ekologiya, o'simliklar geografiyasi va boshqalar kiradi. O'rta Osiyo hududida ham tabiiy o'simliklarni o'rganish qadim zamonlardan boshlangan. O'rta Osiyo, shu jumladan hozirgi O'zbekiston o'simliklariga oid ma'lumotlarni bundan bir necha yuz yillar ilgari yashagan mashhur allomalarimizning asarlarida uchratamiz. Masalan, Abu Rayhon Beruniy (973—1048) tabobatga bag'ishlangan „Kitob as-Saydana fit-tibb" nomli asarida diyorimizda o'sadigan juda ko'p dorivor o'simliklar haqida ma'lumotlar bergan. Abu Ali ibn Sino (980—1037) „Tib qonunlari" va „Kitob ush-shifo" nomli asarlarida O'rta Osiyoda o'sadigan ko'pgina dorivor o'simliklarni aniq tavsiflab, ularning shifobaxsh xususiyatlarini to'liq ko'rsatgan. IX asrda yashagan Mahmud Qoshg'ariyning „Devonu lug'atit turk" nomli kitobida ham qadimgi Turkiston hududida uchraydigan 200 ga yaqin o'simlik turlari haqida qimmatli ma'lumotlar berilgan. Ilmiy faoliyatining asosiy qismini Turkiston florasini o'rganishga bag'ishlagan rus olimi B.A. Fedchenko (1872—1947) onasi O.A.Fedchenko bilan birgalikda 1906-1916- yillar mobaynida „Turkiston florasining ro'yxati" deb nomlangan ko'p qismli kitobini chop etgan va unda Turkiston hududida 4111 tur o'simlik borligini ko'rsatgan O'rta Osiyoda, jumladan O'zbekistonda tarqalgan o'simliklarni ilmiy asosda har tomonlama o'rganish o'tgan asrning 20-yillaridan boshlangan. 1920-yillarda O'rta Osiyo Davlat univcrsitcti (hozirgi O'zbckiston Milliy universitcti) va 1940-yillarda O'zbckiston Fanlar akademiyasi va uning tarkibida Botanika institutining tashkil etilishi O'zbekistonda botanika fanining har tomonlama rivojlanishiga asos bo'ldi. O'zbckiston botaniklarining O'rta Osiyo bo'ylab uyushtirilgan ckspeditsiyalari mobaynida ko'plab gerbariylar (o'simliklar kolleksiyasi) to'plandi. Bu bebaho kolleksiya asosida Botanika institutida (hozirgi „Botanika" ilmiy ishlab chiqarish markazi O'zRFA „Botanika IIChM) „O'zbckiston markaziy gerbariysi" tashkil etildi. Ayni vaqtda bu gerbariyda 1 million 400 mingdan ko'proq 10000 dan ortiq turlarga mansub o'simlik nusxalari saqlanadi. Mana shu o'simlik nusxalarini o'rganish va tabiatda olib borilgan kuzatishlar asosida 1941 — 1962- yillarda 6 tomli „O'zbckiston florasi" kitobi nashr etildi. Natijada respublikamizda 4500 ga yaqin o'simlik turlari borligi aniqlandi. 1963—1993- yillarda O'zbckiston botaniklari tomonidan 10 tomli „O'rta Osiyo o'simliklari aniqlagichi" yozib tugallandi. Bu yirik ilmiy ish orqali O'rta Osiyo hududida 8097 nomdagi yuksak o'simlik turlari borligi aniqlandi.Mashhur olimlarimizdan akad. Q.Z.Zokirov (1903—1992) „Zarafshon daryosi havzasining o'simliklari" (2 tomli), akad. Y.P.Korovin „O'rta Osiyo va Janubiy Qozog'iston o'simliklari qoplami" (2 tomli), prof. I.I.Granitov „G'arbiy-Janubiy Qizilqum o'simliklari qoplami" (2 tomli), prof. M.M.Arifxonova „Farg'ona vodiysi o'simliklari" (2 tomli) nomli asarlari bilan O'rta Osiyoda botanika fanining taraqqiyotiga ulkan hissa qo'shdilar.Mashhur botanik olim P.A.Baranov (1882—1962) O'zbekistonda o'simliklar anatomiyasi va embriologiyasi ilmini, akad. J.K.Saidov (1909—1999) csa o'simliklar anatomiyasi, morfologiyasi va fiziologiyasi ilmini rivojlantirishga salmoqli hissa qo'shdilar. Akad. A.M.Muzaffarov (1909—1997) O'zbckiston tuban o'simliklarini o'rganish va ulardan xalq xo'jaligida foydalanishni ilmiy jihatdan asoslab berdi. Akad. F.N.Rusanov rahbarligida Botanika bog'ida chct cllardan olib kclingan o'simliklarni o'rganish bo'yicha juda kalta ishlar qilinmoqda. Botanika" IIChM xodimlari tomonidan botanika ianining turli sohalari bo'yicha ko'plab monografiya va to'plamlar yaratildi. Bular orasida 4 tomli „O'zbckiston o'simliklari qoplami va ulardan oqilona foydalanish", „O'zbckiston paleobotanikasi", O'zbckiston Rcspub- likasining „Qizil kitob"i kabi yirik asarlar bor.O`simlik va muhit orasida murakkab aloqadorlik mavjud. O`simliklar tabiatdagi modda almashinuvi jarayonida muhim ro`l o`ynaydi. Yashil o`simliklar planetamizdagi hayotning asosiy manbaidir. Quyoshdan keladigan yorug`lik energiyasi yashil o`simliklar tomonidan o`zlashtirib, ularning hujayrasida ximiyaviy energiya, uning yordamida esa o`simlikka atrof-muhitdan keladigan noorganik moddalar organic moddalarga, ya`ni oqsil, yog`, uglevod, vitamin, organik kislotalar va boshqalarga aylantiriladi. Bu hosil bo`lgan moddalardan o`simliklarning o`zidan tashqari hayvonlar, odamlar va yashil bo`lmagan o`simliklar foydalanadi.
Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi qoldiqlari bo‘r davri yotqiziqlaridan topilgan. Lekin Paleozoy va mezozoy erasida o‘sgan ochiq urug‘lililarning ayrim belgilari gulli o‘simliklarnikiga o‘xshash bo‘lgan. Buni o‘sha davrga xos bo‘lgan qaeilma holda totgilgan materiallar tasdiqlamoqda. Dastlabki gulli o‘simliklarda chang donasi bir poradan (teshikcha) iborat bo‘lib, xuddi qirqquloq (paporotnik)larning sporasiga va urupgi o‘simliklarning changiga o‘xshash bo‘lgan.
Dastlabki Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi, va primitiv (sodda) tuzilishgaega bo‘lgan ikki urug‘pallali o‘simliklarning changyailari o‘xshash bo‘lgan. Bunpan120 mln. yil oldin o‘sgan gulli o‘simliklarda chang 3 porali, ya’ni ikki urug‘pallalilarnikiga o‘xshash bo‘lgan. Bundan taxminan 80-90 mln. yil olpin o‘sgan yopiq urug‘li o‘simliklar yer yuzida hukmronlik qilgan.
Gulli o‘simliklarning qadimiy vakillarini aniqiash uchun qazilma holpa topilgan urupgi o‘simliklar asos qilib olingan va ularning bir-biri bilan bog‘liqpigi o‘rganla boshlangan. Natijada ularning filogeniyasini yanada yaxshiroq o‘rganish imkog‘i yaratildi.
Ta’kidlash joizki, ayniqsa qirqquloqpar (paporotniklar), sagovniklar va qarag‘aylarda gulli o‘simliklarga xos ba’zi bir belgilarni ko‘rish mumknn. Gulli o‘sim- liklarning filogeniyasini o‘rganipsha urug‘li qirqquloqlar, bennetgitlar va boshha nina bargli o‘simliklarning roli ham benihoya katga. Sagovniklar bilan qarag‘aylar ikkilamchi yo‘g‘onpashishga ega va urug‘lari orqali ko‘payadi. Demak, yog‘ochlik esa 350 mln. yil oldin vujudga kelgan.
Sagovniklar bilan qarag‘aylarning qubbalari tashqi ko‘rinishidan o‘xshash bo‘lsada, kelib chiqish jihatidan bir-biridan farq qiladi. Masalan: sagovniklarning qubbasi shayush o‘zgargan barg bo‘lsa, qarag‘aylarning qubbasi juda murakkab tuzilishga ega. shu sababdan bularni analogik organlar deb atash mumkin.
1859 yilda CH. Darvinning «Tabiiy tanlanish yo‘li bilan turlarning paydo bo‘lishi* nomli asari vujudga kelishi bilan, olimlar evolyusion tizim (sistema) tuzishga bel bog‘ladilar. Bu borada yirik nemis botanigi A. Engler katga ish qiladi. Entler morfologik belgilar evolyuiiyasiga alohida e’tibor beradi. Uning fikricha, eng sodda (primitiv) gul , gulqo‘rg‘onisiz va bir jinsli bo‘lgan. 1875 yili nemis botanigi A. Braun primitiv belgiga ega bo‘lgan o‘simlioarning guli gulqo‘rg‘onli, yirik va ikki jinsli bo‘lgan leyli va bunga misol qilib magno- liyalarni keltiradi. Ikki jinsyai gullardan ayrim yasinsli guplar paydo bo‘tggan deb hisoblaydi.. Bu fikrni ko‘pchilik olimlar qo‘llab-quvvatlaydi, nemis botanigi X. Galler (1912) va amerikalik CH. Bessi (1915) ayiqgavonamolar qadimiy o‘simliklar deb qaraydilar. Gallir va Besi tizim (sistema)lari asosida yirik inpgaz olimi Dj. Xatchinson (1926-1936) o‘z tizimi (sistemasi)ni yaratadi.
Akademik A. L. Taxtadjyan ham bu fikr asosida o‘z sistemasini tuzadi. Lekin ayrim botaniklar masalan, R. Dalgren gulli o‘simliklar qandaydar yo‘q bo‘lib ketgan yanada sodaaroq o‘simliklardan kelib chiqqan, magnoliyalar esa ulardan keyin paydo bo‘lgan deb tushuntiradi. Lekin, hozirgacha gulli o‘simliklarning kelib chiqishi masalasi uzil- kesil hal qilinmagan. SHu sababdan gulli o‘simliklar haqida tuznlgan tizimlar (sistema) 20 dan ortib ketgan.
Ba'zi ilmiy adabiyot va darsliklarda bu bo'lim urug'chili yoki ginetseyli o'simliklar deb ham yurililadi. Magnoliyatoifalar deb alalishi esa so'nggi yillarda (A.L.Taxtadjan, 1966, 1980, 1987, 1997) qabul etilgan, gulli o'simliklarning kelib chiqishi va klassifikatsiyasi sohasidagi yangi ilmiy dalillarga asoslangan.
MAGNOLIYATOIFA (YOPIQ URUG'LI) O'SIMLIKLAR BO'LIMI - MAGNOLIOPIIYTA, ANGYOSPERMAE
M agnoliyatoifalar urug'li o'simliklarning ikkinchi bo'limi bo'lib, tanasining murakkab tuzilganligi, jinsiy ko'payishining o'ziga xosligi (gulning bo'lishi), lurlar sonining va turlicha muhit sharoitiga moslanuvchanlik imkoniyatlari juda katta bo'lganligi tufayli Yer sharida keng tarqalganligi bilan yuksak sporalilar va ochiq urug'li o'simliklardan keskin farq qiladi. Ular barcha yuksak o'simliklar orasida filogcnetik jihatdan eng yoshi hisoblanib, barq urib rivojlanishi mezozoy erasi bo'r davrining ikkinchi yarmiga to'g'ri keladi. XX asrning boshida gulli o'simliklarning turlar soni 160 mingtagacha deb hisoblangan, asr o'rtalarida 200 mingdan ko'proq va hozirgi kunda esa 533 ta oila, 13000 tacha turkumga mansub 250000 ta atrofida turlar mavjudligi aniqlangan.
B u ajdodning muhim va o'ziga xos xususiyati murtagining ikki urug'pallali bo'lishidir. Ammo kamdan-kam hollarda urug'pallalar

1. 
   ta yoki 3-4 ta bo'lishi ham mumkin. Barglari bandli, ba'zan o'troq; asosan patsimon, to'rsimon, panjasimon, ba'zi hollardagina parallel yoki yoysimon (chinnigul, zubturum) tomirlangan. Poyada kambiy halqasi mavjud. Shu sababdan ikkilamehi yo'g'onlashishga ega. Po'stlog'i va o'zagi aniq shakllangan. Murtak ildizidan bosh ildiz hosil bo'ladi va u o'q ildiz sifatida o'simlik umrining oxirigacha saqlanadi. Vakillari o't va qisman daraxtlar. Gullari aksariyat 5 qismda 4 a'zoli (jag'-jag'* kurttana, zubturum) bo'lib, ba'zi turlaridagina 3 a'zoli (magnoliya, lavr, otquloq, rovoch va boshqalar), changlari asosan 3 egatchali, ba'zan bir egatchali (sodda oilalar vakillarida). Kcyingi klassifikatsiyalarga binoan (A.Taxtadjyan, 1987) Magnoliyasimonlar ajdodi (sinfi) 8 ta kichik ajdod, 429 ta oila, 10.000 ga yaqin turkum va 190.000 dan ko'proq turlarni birlashtiradi. Shu jumladan, Markaziy Osiyoda 125 ta oilaga mansub 8130 tur, O'zbckistonda esa 138 ta o ila, 1023 ta turkumga birlashgan 4500 ga yaqin turlar bor.
   

Magnoliyatoifalar yoki gulli o'simliklar boshqa yuksak o'simliklardan vegetativ a'zolarining o'ta murakkab tuzilganligi bilan ajralib turadi. Ildizlari o'q ildiz, qo'shimcha ildizlaridan shakllangan popuk ildiz sistemasi, havodan nafas oluvchi va tayanch ildizlari bo'ladi. Ayrim hollarda ildizning tuganak bakteriyalari bilan birgalashib yashashi ham kuzatiladi (burchoqdoshlarda). Ildiz sistemasi o'zining asosiy funksiya- si — o'simlik yer usti qismlarini tuproqqa biriktirish, suv va mineral moddalarni so'rishdan tashqari ortiqcha zaxira moddalarni to'plash vazifasini ham bajaradi (ildizmevalarda).
Novdalari juda xilma-xil tuzilishga cga yog'ochlangan o't, ko'p yillik, bir yillik, o'sish shakliga ko'ra tik, yotib o'suvchi, sudraluvchi, chirmashuvchi, ilashuvchi, o'raluvchi; ko'ndalang kcsimi — doira, to'rt qirrali, uch qirrali, yassi va hokazo. Poya va novdalarida turli shakl o'zgarishlar kuzatiladi (tikanlar, ildizpoyalar, piyozboshlar, tuganaklar). Ba'zan poyalari rivojlanmagan va barglari ildiz bo'g'zi atrofida g'uj bo'lib o'rnashgan (qoqio't, zubturum).
B arglarining tuzilishi va shakllari nihoyatda xilma-xil. Ular bandli, o'troq, qinli, yonbargchali, oddiy, murakkab, butun, turli darajada kesilgan, bo'lakli; tomirlanishi patsimon, to'rsimon, parallel, yoysimon; silliq, tukli, tikanchalarga aylangan (zirk, bo'ztikan, kaktuslar, qushqo'nmas). Ba'zan barglar juda qisqargan tangachalar ko'rinishida yoki butunlay yo'q (saksovul, qandim, zag'oza va boshqalar). Bularning barchasi o'simlik turlarining yashash muhitiga moslashish uchun kurashining natijasi bo'lib, cvolutsion jarayonda paydo bo'lgan xususiyatlardir.
M agnoliyatoifalarning boshqa yuksak o'simliklardan farq qiladigan eng asosiy belgisi ularda maxsus jinsiy (generativ) ko'payish organi — gulning bo'lishidir. Barcha yuksak o'simliklardagidck ularning taraqqiyot siklida ham ikki faza (bosqich) mavjud: sporofit (diploid, jinssiz) va gametofit (gaploid, jinsiy). Tomchi suvli muhitga bog'liq bo'lmagan tarzda bu ikkala bosqich almashinib, gallanib sodir bo'ladi.
Gul — metamorfozlangan poya va barglar kombinatsiyalaridan iborat bo'lib, poyaning kurtagi — g'unchadan rivojlanadigan generativ organdir. Gul tuzilishidagi quyidagi o'ziga xos belgilar magnoliya- toifalarni boshqa yuksak o'simliklardan keskin ajratib turadi:

1. 
   Urug'kurtaklari bir necha mevabarg (karpella)lardan iborat bo'lib, urug'chi tugunchasining ichida yopiq holda joylashgan.
   
2. 
   Chang donachalari to'g'ridan-to'g'ri urug'kurtak mikropilcsiga emas, balki urug'chining tumshuqehasiga tushadi va o'rnashadi.
   
3. 
   Gametofitlar juda qisqargan, gametangiysi yo'q va gametofit bir necha marta bo'linish natijasida shakllanadi.
   
4. 
   Qo'shaloq urug'lanish sodir bo'ladi, spermiylardan biri urug'kurtak murtak xaltasi ichidagi tuxum hujayra bilan, ikkinchisi esa diploid xromosomali markaziy hujayra bilan qo'shiladi, natijada murtak va uni oziqlantiruvchi triploid endosperm to'qimasi hosil bo'ladi.
   

A ksariyat hollarda gul xuddi novda kabi qoplagich barg qo'ltig'ida hosil bo'lib, uning gulbandi, gulyonbarglari, gulo'rni mavjud. Gul- o'rniga gulkosachabarglar (kosacha), gultojibarglar (gultoj), changchilar va urug'chi (urug'chilar) joylashadi. Gul qo'rg'oni oddiy yoki ikki qavat (murakkab) crkin yoki tutash, to'g'ri (aktinomorf) yoki qiyshiq (zigomorf), ba'zan csa gul butunlay gulqo'rg'onsiz (bug'doydoshlar) bo'lishi ham mumkin.
Changlari (androtscy) mikrosporofillar hisoblanib, changchi ipi va changdondan iborat. Changdon ichida changchalar bilan to'lgan 4 ta sporangiylar, ya'ni changdon uyalari mavjud. Gul markazida urug'chi bitta yoki ko'pchilik hollarda bir nccha mcvabargchalarning qo'shilishidan hosil bo'ladi. Urug'chi tumshuqcha, ustuncha va tuguncha kabi uchta qismdan iborat.
Gullari bir jinsli, ikki jinsli, ba'zan jinssiz: bittadan, oddiy yoki murakkab to'pgullarda joylashadi. Gulning tuzilishi, qismlarning soni va o'rnashuvini gul formulasi va diagrammasi orqali ko'rsatish mumkin. Masalan, olma gulining formulasi: Ca₅Co₅A°°G_r
Gul qismlarining soni, shakli, rangi, o'rnashuvi magnoliyatoifa ajdodlari, qabilalari, oilalari, turkumlari va turlarining klassifikatsiyasida hal qiluvchi sistematik bclgilar hisoblanadi.
Changning urug'chi tumshug'iga kelib tushish jarayoni changlanish dcyiladi va u o'z-o'zidan, chetdan, hasharotlar, shamol va ba'zan qushlar yordamida sodir bo'ladi.
Chang urug'chi tumshug'iga tushgach unadi, uning vegetativ hujayrasi hisobiga chang naychasi shakllanadi, gcnerativ hujayrasidan csa ikkita spermiy hosil bo'ladi: chang yo'li urug'kurtakning murtak xaltasigacha borib yctadi. Spermiylardan biri tuxum hujayrani, ikkinchisi markaziy (diploid) hujayrani urug'lantiradi. Bu jarayonni 1898- yilda Kiyev universitctining profcssori S.Navashin o'rmon liliyasi (Lilium martagon) dan tayyorlangan prcparatda kashf ctgan va uni „qo'shaloq urug'lanish" deb atalgan.
O'sgan chang yo'li urug'li o'simliklarda chang gametofitdir, generativ hujayra csa anteridiyga gomologdir.
Urug'langan tuxum hujayradan bo'linish yo'li bilan murtak to'qimasi va keyinchalik murtak shakllanadi, undan murtak ildizcha, murtak poyacha, kurtakcha va ba'zi turlarda 2 ta bargchani kuzatish mumkin. Markaziy hujayraning urug'lanishidan hosil bo'lgan triploid yadroli oziqlantiruvchi to'qima ikkilamchi endospermni tashkil etadi, chunki u yadro moddasiga, oqsil, yog', uglevodlar va vitaminlarga juda boy bo'ladi. Bu esa murtakning bo'lajak yosh sporofitga aylanishida muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, magnoliyatoifalarning gametofitlari doimo ikki uyli: changchi gametofit o'sgan chang yo'li va 2 ta spermiyni hosil qilgan chang; urug'chi onalik gametofit csa 7 hujayrali murtak xaltasidir.
Murtak va endosperm rivojlanib murtak xaltaning boshqa hujayralarini chetga siqib qo'yadi va urug'kurtakni to'ldiradi. Urug'kurtak to'lig'icha uruqqa, uning po'sti urug'ning po'stiga, tuguncha—mevaga, tugunning devori esa meva ctiga aylanadi. Shu sababdan magnoliyatoifalarni yopiq urug'li o'simliklar deb ham ataladi.
Gulli o'simliklarning urug'ida jamg'arma oziq moddalar nutsellus- dayoq to'planadi va perisperm deb ataladi (chinniguldoshlarda), agar 2 urug'pallalilarda to'planadigan bo'lsa (burchoqdoshlarda, qovoq- doshlarda, karamdoshlarda), u holda endosperm rivojlanmaydi.
M agnoliyatoifalarning ko'payishi va rivojlanish siklida sporofitning ustunligi aniq ko'rinadi, gametofit bo'g'in esa nihoyatda qisqargan. Bundan tashqari, uning yana bir muhim xususiyati shundaki, ayrim hollarda ularning sporofitlari ham ikki uylidir. Masalan, Toldoshlar, Nashadoshlar, Chinniguldoshlar, Jiydadoshlar, Zarangdoshlar, hatto qoqio'tdoshlar va Palmadoshlarning ayrim vakillarida bunday holat kuzatiladi. Qarag'aytoifalarda ikki uylilik nisbatan kamroq va uni sagovniklar, ginkgo, tiss, archalarda ko'rish mumkin. Gulli o'simliklarda ikki uylilikning ko'proq bo'lishi progressiv belgi, chunki chetdan changlanishning samaraliroq o'tishini ta'minlaydi, deb tushuntiriladi.
Anatomik tuzilishiga ko'ra ham magnoliyatoifalar o'simliklar dunyosida eng yetuk va mutanosib murakkab tuzilishga ega o'simliklardir. To'qimalar liar xil (10 dan ortiq) va o'ta differensiyalashgan, ayniqsa ksilcma haqiqiy naylar (traxeya) dan iborat, ikkilamchi yo'g'onlashuv natijasida ikkilamchi to'qimalar ksilema, floema, pcriderma va po'stlar hosil bo'ladi. Bu xil tuzilish arxegonial o'simliklarning deyarli birontasida ham uchramaydi.
Yuksak murakkab anatomik va morfologik tuzilish magnoliyatoifalar (gulli o'simliklarning) ekologiyasi bilan bcvosita aloqadordir. Ularning deyarli barchasi quruqlikda o'suvchi o'simliklar hisoblanadi. Ammo o'ta sovuq, issiq va quruq, hatto suvli muhitda ham o'sishi gulli o'simliklar uchun ikkilamchi yashash muhitlaridir. H ammasi bo'lib sho'r suvlarda gulli o'simliklardan 30 tacha turning o'sishi aniqlangan. Hatto Arktika va Antarktikada (Aira antarctica), Himolay tog'larining dengiz yuzidan 6200 metr baland joylarida ham gulli o'simliklarning ayrim turlari topilgan (Arenaria musoiformis — chinniguldoshlar oilasidan). Magnoliyatoifalarning klassiflkatsiyasi
Magnoliyatoifalarni klassifikatsiyalashning turli taksonlar orasidagi filogcnctik qimmatini olimlar turlicha talqin etishadi va o'z sistcmalarini qabila va oilalargacha yetkazishadi, xolos. Faqat A.Englerning filogcnctik sistemasi (tizimi) turkumlargacha, ba'zan hatto turlargacha aniqlik bilan tuzilgan. Ayrim noaniqliklari bo'lishiga qaramasdan bu sistcma hozirgacha ham o'z ilmiy qiymalini yo'qotgani yo'q. Ycr yuzidagi aksariyat mamlakatlardagi yirik gcrbariylar, shu jumladan O'zR FA „Botanika" ilmiy ishlab chiqarish markazidagi Gerbariy ham Englcr sistemasi asosida joylashtirilgan va u 1 million 400 mingga yaqin nusxadan iborat gerbariyni o'z ichiga oladi.
3-jadvalda bir qator muhim sistcmatik belgilarning filogenctik sxemasi keltirilgan (S.A. Shostakovskiy, 1971). Bunda A-primativ va qadimiy belgilar, B-murakkab va paydo bo'lishiga ko'ra nisbatan yosh belgilar.
Ammo sodda yoki murakkab, qadimiy yokipaydo bo'lishiga ko'ra yosh belgilarni ba'zan bir sistematik guruh yoki takson chegarasida, hatto bir tur doirasida ham kuzatish mumkin. Masalan, ko'pchilik Ayiqtovondoshlar (Ranunculaceae) oilasiga xos turlarning gullari aktinomorf, ammo isfarak (Delphinium) da, akonit (Aconitum) da, aksincha zigomorf; Nilufardoshlar (Nymphaeaceae) ning ayrim vakillarida tugunchasi ustki, shoxona viktoriya (Victoria regia) da esa tugunchasi ostki; Ra'nodoshlardan (Rosaceae) qulupnay (Fragaria) va maymunjon (Rubus) da tuguncha ustki, olma (Malus), nok (Pyrus), na'matak (Rosa) turkumlarida esa tuguncha ostkidir. Gavzabondoshlar (Boraginaceae) oilasining aksariyat turlarining gullari to'g'ri, ammo qiyagul (Lycopsis) da, ko'ztikan (Echium) ning gullari zigomorf va hokazo.
Bundan tashqari, ko'pchilik hollarda sodda tuzilganlik birlamchi yoki ikkilamchi bo'lishi mumkin va uni aniqlash ancha qiyin. Masalan, oddiy gulqo'rg'onning umuman bo'lmasligi A.Engler va R. Vettshteyn bo'yicha birlamchi belgi hisoblansa, G.Gallir va A.Taxtadjyanlar uni ikkilamchi belgi deb hisoblaydilar. Anemofiliya ham xuddi shunday, R.Vettshteyn, A.Engler, N.Bush uni birlamchi hisoblasalar, G.Gallir va A.Taxtadjyanlar fikricha bu ikkilamchi holdir. Ikki jinsli gullar va bir uyli o'simliklarning paydo bo'lishini A.Engler va R.Vettshteynlar ikkilamchi deb hisoblaydilar, ammo G.Gallir va A.Taxtadjyanlarning fikricha u birlamchi hisoblanadi.
Gulli o'simliklarning hozirgi zamon filogenetik sistcmalari orasida rus olimi akademik A.L.Taxtadjyanning sistemasi o'zining mukammalligi, ixchamligi, sistematika fanining eng so'nggi yutuqlarini hisobga olib turkumlargacha aniqlik bilan tuzilganligi jihatidan alohida ajralib turadi. Bu sistemada magnoliyatoifalarning 533 ta oila, 13 ming turkum va 250000 ta atrofida turdan iborat ekanligi ko'rsatilgan.
1. Magnoliyasimonlarning urug'lari ikki urug'pallali, Lolasimon- larniki esa bir urug'pallali. Ammo Magnoliyasimonlardan ayrimlarining urug'lari bir urug'pallali ekanligi kuzatiladi. Masalan, Ayiqtovondoshlar
(Ranunculaceae) dan Fikariya (Ficaria) da, Navro'zguldosh (Prirnu- laccac) lardan siklamcn (Ceclamen) da va umuman 40 tacha misolda shunday tuzilishni kuzatish mumkin. Lolasimonlardan csa Agafantus (Agaphanthus) va sitxrantus (Cythranthus) da urug'larning ikki urug'pallali ckanligi aniqlangan. Ba'zi chetlanishlarga qaramasdan bu belgi ikkala ajdodni ajratuvchi cng muhim belgidir.

2. 
   Magnoliyasimonlarda urug'pallalar lateral (ikki yon tomonda), Lolasimonlarda csa terminal, ya'ni poyachaning uchida o'rnashgan.
   
3. 
   M agnoliyasimonlarning ildizi ikkilamchi yo'g'onlashishga ega, kambiy halqasi bor va o'q ildiz sistcmasi shakllanadi; Lolasimonlarda aksincha, asosiy ildiz nobud bo'ladi, kambiy halqasi yo'q, qo'shimcha ildizlardan popuk ildiz sistemasi shakllanadi.
   
4. 
   Magnoliyasimonlarning poyasida kambiy halqasi mavjud va shu sababdan ikkilamchi yo'g'onlashuv sodir bo'ladi; Lolasimonlarda esa kambiy yo'q, poya ikkilamchi yo'g'onlashishga ega emas. Ammo mustasno tarzda daraxtsimon liliyasimonlardan Dratsena (Dracaena) va Kordilina (Cordylinc) larda ikkilamchi yo'g'onlashuv mavjud, u poyaning perifcrik qismida yangi nay-tolali tutamlar hosil bo'lishi hisobiga sodir bo'ladi. Ammo ba'zi liliyalar (Lilium), makkajo'xori (Zea mays), qo'g'alar (Tupha) va boshqalarda dastlab kambiy bo'ladi, ammo tezda uning faoliyati to'xtaydi.
   

Ayiqtovondoshlar (Ranunculaceae) dan podofillumda (ikki urug'pallalilar) kambiy butunlay yo'q.

2. 
   Magnoliyasimonlarning barglari juda xilma-xil: oddiy, murakkab bandli, o'troq; qinli, qinsiz, yonbargchali; butun, kesilgan, bo'lakli; asosan to'rsimon va patsimon lomirli, ba'zan bargsiz turlari ham mavjud. Lolasimonlarda esa barglari oddiy, bandsiz, qinli yoki qinsiz, parallel yoki yoysimon, tomirlangan, yonbargsiz yoki bir yonbargli. Patsimon bo'lakli barglarni faqat palma va aronniklardagina ko'rish mumkin. Ammo ikki urug'pallalilardan Chinniguldoshlar (Caryophyllaccae) va Zupturumdoshlar (Plantaginaceac) ning barglari ensiz, qinli, parallel yoki to'rsimon tomirlangan.
   
3. 
   M agnoliyasimonlarning gul qismlari asosan 5 tadan, qisman 4 tadan, ya'ni 4—5 doirali, changchilari ba'zan 2—3 doira hosil qilib o'rnashadi, umumiy gul formulasi: Ca₅ Co₅ A₅₊₅ G₍₅₎. Lolasimonlarda esa gullari 4 doirali va 3 a'zoli, umumiy gul formulasi: Ca₀ Co₃ A₃ G₍₃₎. Har bir oila va turkum doirasida gul qismlarining soni, doiralari soni qisman o'zgarishi mumkin. Masalan, Magnoliyasimonlardan zirklarda (Bcrbcris), lavrda (Laurus) gul qismlari har doirada uchtadan; Lolasimonlardan qarg'ako'z (Paris), rdest (Potamogeton) da esa gul qismlari 4 tadan.
   

7. Nihoyat bu ikkala ajdod vakillari changlarining hosil bo'lishi va joylashuv tartibiga ko'ra ham farq qiladi. Ikkala ajdod ajdod belgilarini taqqoslash, ularni ajratish uchun ayrim olingan bir bclgi cmas, balki bclgilar majmualaridan foydalanish va ularga asoslanish lo/imligini ko'rsatadi. Ayrim darsliklarning mualliflari (Kuznctsov, Bush, Lotsi) bir urug'pallalilar (Lolasimonlar)ni mustaqil sinf deb qaramaydi va bu o'simliklarning oilalarini ikki urug'pallali (magnoliyasimon) lar sistemasining turli qismlariga joylashtiradilar. Ammo bu tabiiy haqiqatni unchalik aks ettirmaydi, chunki bir urug'pallalilar o'ziga xos guruh bo'lib, ikki urug'pallalilardan ko'p jihatdan farq qiladi.
Magnoliyatoifalarni magnoliyasimonlar va lolasimonlar ajdodlariga ajratish eng yangi sistemalarda ham qabul qilingan va asosli deb hisoblangan (V.Simmetman, A.Taxtadjyan). Umuman olganda, magnoliyasimonlar va lolasimonlarni o'zaro farq qiladigan eng muhim belgi urug'pallalarining sonidir. Hozirgi vaqtda bir urug'pallalilarning kelib chiqishi to'g'risida 4 xil nazariya mavjud.

1. 
   Bir urug'pallalilardan ikkita urug'pallaning birlashib o'sishidan bitta urug'palla hosil bo'lgan.
   
2. 
   Urug'pallalardan biri cndospcrmdan oziq moddalarni so'rib oladigan organga (bug'doydoshlar urug'ida) aylangan, ikkinchisi esa reduksiyalangan (bug'doydoshlar urug'idagi cpiblast).
   
3. 
   Urug'pallalardan biri endospcrmdan oziq moddalarni so'rib oluvchi organga, ikkinchisi tuproq yuzasiga chiqib, dastlabki yashil bargga aylangan.
   
4. 
   Urug'pallaning poya uchida terminal joylashuvi va uchki kurtakning yon tomonida hosil bo'lishiga ko'ra ayrim olimlar ikkinchi urug'palla umuman bo'lmagan deb hisoblaydilar. Ammo A.Taxtadjyan buni inulalsion jarayonda paydo bo'lib, irsiy musiahkamlanish natijasida kelib chiqqan deb tushuntiradi.
   

Bu nazariyalarning birontasi ham to'liq isbotlangan emas, balki ikkinchi yoki to'rtinchi nuqtayi nazar haqiqatga yaqinroqdir. Bir urug'pallalik va ikki urug'pallalikni sistematik belgi sifatida dastlab Jon Rey (XVIII asr) qabul qilgan va kcyinchalik A.Braun o'zining tabiiy sistemasida, R.Varming, A.Engler, R.Vettshteyn, I.Gorojankin, M.Golenkin va A.Taxtadjyanlar Magnoliyatoifalarni bir urug'pallalilar (Lolasimonlar) va ikki urug'pallalilar (Magnoliyasimonlar) ajdodlariga bo'lishgan.
Uzoq yillar davomida oliy maktablarda o'qitilayotgan P.M.Jukovskiy, M.V.Kultiasov, M.Golenkin, B.M.Kozo-Polyanskiy, L.I.Kursanov va boshqalar, S.A. Shostakovskiy, S.S.Sahobiddinovlarning „Botanika" darsliklarida ham gulli o'simliklar bo'limi ikki urug'pallalilar va bir urug'pallalilar sinflariga bo'lib ta'riflangan.
Hozirgi vaqtda ko'pchilik sistematiklar ikki urug'pallalilarni birlamchi hisoblashib, bir urug'pallalilarni ularning ayrim qabilalaridan (Polycarpicac) kelib chiqqan deya fikr yuritishadi (R.Vcttshtcyn, A.Taxtadjyan). A.Engler esa ikkala ajdod parallel rivojlangan deb hisoblasa-da, o'z sistcmasida bir urug'pallalilarni ikki urug'pallalilardan oldin joylashtirgan. A.Engler, R.Vettshteynlar bir urug'pallalilarni monofiletik guruh deb hisoblashsa, G.Gallir va N.Kuznetsovlar polifiletik guruh deb tan olishadi.
So'nggi ma'lumotlarga qaraganda, hozir Yer yuzida magnoliya- toifalarning 2 ta ajdod, 533 oila va 13000 turkumga mansub 250000 taga yaqin turlari mavjud.


Ra'nokabilar ajdodchasi (Rosidae)
Ajdodcha vakillari har xil hayotiy shaklga ega: daraxt, buta, o't o'simliklar. Ra'nokabilar dilleniyakabilardan kelib cliikkan bo'lishi mumkin. Ular naylarning mavjudligi, barglarning har xil shakllarda, gullari esa ikki jinsli, kush gulkurgonli, changchilari ko'p sonda urugchisi арокаф yoki 1Бепокаф tuzilishi bilan ajralib turadi.
Ra'nokabilar magnoliyatoifa bo'limiga kiruvchi cng yirik kichik ajdod bo'lib, u 40 ta qabila, 160 ta oila, 2800 taga yaqin turkum va 55000 tadan ziyod turni o'z ichiga oladi.
Ajdodchaga toshyorarnamolar, araliyanamolar, atirgulnamolar, dukkaknamolar, jiydanamolar, proteynamolar, mirtanamolar, rutanamolar, yorongulnamolar, santalnamolar, bereskletnamolar, itjumrutnamolar va boshqa kabilar kiradi. Ra'nokabilar ajdodchasida yopiq urug'lilar evolyutsion taraqqiyotining bir necha yo nalishlarini kuzatish mumkin: aktinomorf, tojbarglari alohida, yaxshi rivojlangan gul o'miga ega; gullari (atirgulnamolar qabilasi) hasharotlar yordamida changlanuvchi (eniomofiliya) tutashgan tojibargli zigomorf gullarning rivojlanishi (dukkaknamolar); spiral-tsiklik tuzilishga hamda ko'p sonli changchilarga ega bo'lgan guldan (atirgulnamolar) tsiklik kam sondagi gul qismlarining (yorongulnamolar) shakllanishi; арокаф ginetsey va ustki tugunchali guldan (dukkaknamolar), tsenokarp ginetsey va urta va ostki tugunchali (atirgulnamolar va boshqalar) gullarning rivojlanishi va boshqalar.