O’zbеkistоn rеspublikasi оliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti
Yüklə 5,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9.3-rasm. GES ishlashi struktura
sxemasi: T –turbina, N –nazorat va boshqarish qurilmasi; U –tishli uzatish; G -generator. 215 (aylanuvchi) mexanik energiyaga o’zgartirish oson. Gidro elektr stanstiyalar jihozlari etarli darajada puxta ishlab chiqarilgan bo’lib, nisbatan oddiy va ishonchlidir. GES lar elektr energiya ishlab chiqarishi jarayonida (issiqlik elektr stanstiyalaridan farqli ravishda) hech qanday issiqlik (yonish jarayonlari) bo’lmaganligi sababli, jihozlarini ishlatish muddatlari davomli bo’lib, ishdan chiqish vaziyatlari juda kam uchraydi. GES larni ishlatish muddati - 50 yildan ko’proqdir. Yurtimizda gidroenergetika gurkirab rivojlanishining birinchi davri - XX asr 20-50 yillarida - qurilgan stanstiyalar hali-hanuz ishlab turibdi. GES larning barcha ishchi jarayonlarini markaziy boshqarish punkti orqali masofadan boshqarish va nazorat qilish imkoni bo’lganligi sababli, bevosita ish joyida texnik personalning kichik guruhi bo’lishi etarlidir. Hozirgi kunda kichik va katta quvvatli (1 kVt dan birnecha yuz mVt li) gidro elektr stanstiyalarni ekspluatastiya qilish bo’yicha katta tajribalar mujassamlangan. Barcha iste’molchi yuklanishlari (quvvatlari) yig’indisining sutka soatlariga bog’liqligini ko’rsatuvchi grafik 9.4 rasmda ko’rsatilgan. Barcha elektr energetika tizimlari singari, O’zbekiston energetika tizimida ham iste’molchi quvvati o’zgarib turishining maksimal va minimal qiymatlari mavjud ekan. Energetika tizimining yuklanish grafigi (qisqacha: sutkali yuklanish grafigi) dan shuni ko’rish mumkinki, sutka davomida istemolchi olayotgan umumiy quvvat bilan energiya ishlab chiqaruvchi barcha elektr stanstiyalar umumiy quvvatlari doimo teng bo’lishini ta’minlash uchun, GES lar energiya ko’proq zarur bo’lgan sutkaning ma’lum vaqtlarida ishga tushirilishi va qolgan vaqtlarda tarmoqdan uzilishi kerak ekan [4]. Albatta, GES larning yuklanish grafigini tezkorlikda «tekislash» imkoniyatlari issiqlik elektr stanstiyalariga nisbatan katta samaraga ega. 9.4-rasmda: R baz – tungi quvvat pasayuvi (proval) yoki barcha stanstiyalar beto’xtov ishlashi lozim bo’lgan generatorlari quvvati yig’indisi; P min – istemolchi yuklanishining kunduzgi pasayuvi; P max – yuklanishning kechqurungi maksimumi; P’ max – yuklanishning ertalabgi maksimumi; P’ var = ( P max - R baz ) – zahiradagi generatorlar maksimal quvvati; P var = ( P’ max - R baz ) – zahira generatorlarining minimal quvvati. 216 Ushbu rasmdan shuni anglash mumkinki, iste’molchini uzluksiz elektr energiya bilan ta’minlash uchun elektr stanstiyalarda doimiy zahira generatorlari bo’lishi shart va bu zahira har onda ishga tushirishga shay bo’lishini ta’minlash shart. Elektr energetika tizimlarida bunday zahiralar sifatida, aksariyat, gidro elektr stanstiya generatoridan foydalaniladi. Chunki issiqlik elektr stanstiyasidagi (IES) generatorni ishga tushirish, GES lar generatorini ishga tushirishga nisbatan vaqt bo’yicha ancha muddat talab etadi. Biroq, bizning hududda GES lar vegitastion rejimda ishlashi zarur, chunki sug’orishga mo’ljallangan to’g’onlar suvini har onda chiqarib yuborish, qishloq xo’jaligiga negativ ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli, zahira generatorlari IES larida bo’lishi zarurligi qabul qilingan. IES da generator zahirasining ikki rejimlari mavjud. Birinchisi - «sovuq zahira», ya’ni IES qozonxona va turbinasi ishga tushirishga tayyor, ammo o’txona yoqimagan va turbina generator valini aylantirmayapti. Ularni ishga tushirish uchun birnecha soatlar ketadi. Ikkinchisi - «issiq zahira» bo’lib, IES qozonxonasi ishga tushirilgan va turbina generator valini nominal tezlikda aylantirayotgan bo’ladi. Tarmoq quvvatini oshirish zarur bo’lgan ondayoq, generator chulg’amlari ishga tushirilib, tarmoqqa elektr energiya uzatila boshlaydi. Demak, sutka davomida bir xil tezlikda oqadigan tog’ zonasi daryolarida o’rnatilgan kichik GES lar yuklanish grafigining baza rejimida ishlatilgani ko’proq samara berishi ayon. Yüklə 5,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|