O’zbеkistоn rеspublikasi оliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti

Ko’chma Mikro-GES lar 
Quvvati 1-10 kVt bo’lgan, irmoqlarga mo’ljallangan barcha 
mavsum uchun mos bo’lgan GES larni ko’raylik [16]. Ular to’g’on 
qurmasdan, tez oqar daryolar energiyasi hisobiga elektr energiya bilan 
ta’minlash uchun mo’ljallangan. Irmoq mikro-GES i texnik tavsiflari 
9.1-jadvalda keltirilgan.
Ushbu mikro-GES larni (9.9-rasm) kaskad turida (irmoqda 
birnecha mikro-GES lar o’rnatilib) montaj qilinishi natijasida, na faqat 
kichik korxona, balki elektr energiyani sanoat tarzida ishlab chiqarish 
mumkin.
Mikro-GES lar uchun joy 
tanlash 
Mikro 
gidro 
elektr 
stanstiyaning quvvati va turini 
aniqlash uchun zarur bo’lgan 
asosiy hisoblash parametrlari - 
bosim va suv hajmining sarfi 
hamda 
gidroenergiyaning 
potenstial va kinetik tashkil 
etuvchilaridir.
Suv bosimi 
Mikro-GES ning quvvatini 
quyidagicha aniqlash mumkin:
 
9.9-rasm. Irmoq mikro-GES sxemasi

---

226 
P =9,81·η·Q·H, kVt
(9.2) 
bunda, Q – ma’lum kesim yuzasidan oqib o’tayotgan suv sarfi, 
m
3
/s;
N – gidroturbinaga etkazilgan suv bosimi, m; η – gidrostanstiya 
f.i.k.
Bosimni aniqlashda to’la (statik) va ishchi (dinamik) bosimlarni 
e’tiborga olish zarur. To’la bosim – bu suv etkazuvchi quvurning (suv 
qubul qilgich) yuqori nuqtasi bilan suv turbinadan chiqadigan nuqtasi 
orasidagi vertikal bo’yicha masofadir.
Ishchi bosim – bu to’la bosimdan ishqalanish va suv quvuridagi 
turbulentlikka sarflangan bosim yoki gidravlik yo’qotishning 
ayirmasidir. Ishchi bosim – bu to’la bosimdan ishqalanish va suv 
quvuridagi 
turbulentlikka 
sarflangan 
bosim 
yoki 
gidravlik 
yo’qotishning ayirmasidir.
Bu yo’qotishlar quvur turi, materiali, diametri, uzunligi, 
burilishlar soni va boshqalarga bog’liq.
Real quvvatni aniqlash uchun ishchi bosim 
N
orqali hisoblashni 
olib borish zarur.
H = N
to’la
 - h
ishqal
 - h
qo’shim
, m, (9.3) bunda 
h
ishqal 
–
suv o’tkazgichdagi ishqalanishga sarf etilgan yo’qotishlar; 
h
qo’shim 
– 
suv qabul qilgich, siqilish va kengayishlar, burilma qopqoq 
(zadvijkalar), klapanlar va boshqalardagi bifurkastiya bilan bog’liq 
bo’lgan qo’shimcha yoki hududiy yo’qotishlar. Suv o’tkazgichidagi 
ishqalanishga sarflanuvchi yo’qotishlar qiymatini quyidagi ifoda 
yordamida aniqlash mumkin: 
htr = J*L
, m, (9.4) 
bunda 
J
– gidravlik gradient; 
L
– 
suv o’tkazgichning uzunligi, m.
Gidravlik gradientni aniqlash 
uchun quyidagi amaliy ifodadan 
foydalanish mumkin:
J = a*V
m
*D
n
, (9.5) 
bunda 
V
– suv oqimi tezligi, m; 
D
– 
suv o’tkazgich diametri, m; 
a
, 
n
, 
m
– suv o’tkazgich yasalgan material 
koeffistienti 
(devor 
va 
yuzasi 
notekisligi va ichki yuza himoyasini 
e’tiborga oladi).