Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti
Ta’lim oluvchilarning diqqatiga psixologik tavsif
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2.3. Ta’lim oluvchilarning diqqatiga psixologik tavsif Oʻqituvchi, ta’lim oluvchilarni bilimlarni bosqichma-bosqich oʻzlashtirishni, ularning koʻnikma va malakalarini shakllantirishlarini oʻqitish jarayonida amalga oshiradi. Bilim psixologik nuqtai nazardan-bu inson ongida ob’yektiv olam, uning tasviriy obrazlari, tushuncha va ular shakllarining aks ettirilishidir. Pedagogik bilimlarni oʻzaro bogʻliq faktlar, tushunchalar tizimi, nazariy munosabat, formulalar, qonunlar va ilmiy nazariyalar sifatida aniqlanadi. Bilimlarni oʻzlashtirish oʻqituvchi tomonidan ta’lim faoliyatini tashkil etishdir, psixologik bilish jarayonlari birinchi navbatda, xotira, tafakkur, tasavvur va hayolga tayanadi. Shundan koʻrinib turibdiki, ta’lim jarayoniga bilishning barcha uch darajasi taalluqlidir: hissiy idrok, mavhum tafakkur va amaliyot. Bu yerda bilimlarni oʻzlashtirishning asosiy bosqichi sifatida namoyon boʻladi: a) oʻquv materialini idrok etish (vizual va eshittirish orqali) shu bilan birga, oʻqituvchilar tomonidan turli xil koʻrgazma qurollar-predmetlar, tasviriy, soʻz-obrazli va amaliy tasvirlar hisobiga chuqur idrok etishga erishiladi; b) oʻquv materialini anglash (olingan ma’lumotlarni qayta ishlash). Bu jarayon oʻqituvchi tomonidan uch bosqichda amalga oshiriladi: oldingi oʻquv materialini mantiqiy bogʻlashni ta’minlovchi yangi ma’lumotlarni aniqlash tizimi; noma’lum oʻquv materiallarini oʻzlashtirilgan, ma’lum materiallar bilan bogʻlash; oʻrganilayotgan materialda predmetlararo, ichki predmetlararo va 112 mavzulararo aloqalar oʻrnatish: v) oʻquv materialini esda olib qolish. (qayta ishlangan ma’lumotlarni xotirada saqlash). Oʻqitilayotgan har bir mavzu va fan yuzasidan oʻqituvchining didaktik savodxonlik ustanovkasidan muvafaqqiyatli oʻtadi. Buning uchun oʻqituvchi ta’lim olayotganlarning bilish faoliyatini quyidagi yoʻllar orqali uzluksiz faollashtirib boradi: oʻquv materialini eslab qolishning qiyosiy yoʻnalishi (tovush pardasini oʻzgartirish, darajasini pasaytirish, maxsus iboralar ishlatish; bu juda muhim; bu sizlarga amaliyotda kerak boʻladi; buni mustahkam esda olib qolish); mazkur mavzuga, predmetga aloqador boʻlgan yorqin misollar, dalillar, chuqur ilmiy asoslangan amaliy harakatlarni tanlash hisobiga qiziqishlar singdiriladi. Natijada, ta’lim olayotganlar amaliyotda sinalgan, faoliyatda natijalarga erishish, tushunchalar mohiyatini tushunish aniq bilimlarni oʻzlashtirishga erishiladi. g) bilimlarni mustaqkamlash. Bu bilimlarni oʻzlashtirishning soʻnggi bosqichi boʻlib, unda oʻqituvchi ta’lim olayotganlarning egallagan bilimlarini amaliyotda ishlatishni oʻrgatadilar, talabalarda koʻnikma va malakalarni shakllantirishni tashkil etadilar. Malakali psixologlarning fikriga koʻra, analogik sharoitlarda bir operatsiyani bir necha marotaba takrorlash yoʻli bilan hosil qilingan, avtomatlashtirilgan ongli harakatlar komponenti hisoblanadi. Oʻqituvchi malakani qayta ishlash uchun mashgʻulotlarda turli usullarni qoʻllaydi. Ulardan asosiysi mashqlar hisoblanadi. Malakaning ichki koʻrinishini bir- biri bilan chambarchas bogʻlangan fiziologik va psixik jarayonlar, ya’ni malakali mutaxassis tez, aniq va erkin harakatlar bajarishda tashqi tomondan namoyon boʻladi. Malakalar ikki – oddiy va murakkab koʻrinishda boʻladi. Malakani ichki koʻrinishdagi bogʻliqlik turlaridan tashqari, oddiy malakalar quyidagi koʻrinishlariga ajratiladi. hissiy (sensor) intelektual (aqliy) harakatli (motor) Murakkab malakalar bir necha sodda malakalardan tashkil topadi. Koʻpgina malakalar oʻzlashtirilgan bilimlar asosida shakllanadi, keyinchalik esa oddiy uquvlarni qoʻllash orqali erishiladi. Uquvlar psixologlarning fikriga koʻra ruhiy ta’lim boʻlib, amaliy vazifalarni hal etishda bilimlardan toʻgʻri foydalanish va ularni umumlashtirish harakatlari bilan ifodalanadi. Pedagogik nuqtai nazardan oʻquv egallangan bilimlar asosida turli sharoitlarda oqilona usullardan foydalanib, sifatli va muvaffaqiyatli harakat 113 qilishni ifodalaydi. Ta’lim jarayonida ta’lim olayotganlarda uquvlarning ikki – oddiy va murakkab koʻrinishi shakllanadi. Oddiy uquvlar muayyan operatsiyalarni bajarishda toʻgʻridan -toʻgʻri bilimlardan foydalanishni nazarda tutadi, masalan: uskunalarni ketma-ket ishlashini oʻzgartirish, qurolni boʻlaklarga boʻlish va yigʻishning oddiy harakatlarini bajarish uquvi. Murakkab uquvlar turli shakldagi oʻzgaruvchan vaziyatlarda ijodiy va eng maqbul bilim va koʻnikmalardan foydalanishni talab etadi. Murakkab uquv sifatida operativ vaziyatni baholash va boshqaruv qarorlari qabul qilishda namoyon boʻladi. Shunday qilib, ta’lim beruvchi mutaxassislarni tayyorlash, tinglovchilarni yuqori pogʻonalarga yetaklaydi: bilimsizlikdan-bilimga, bilmagandan-bilishga. Bir vaqtning oʻzida har bir ta’lim beruvchi ta’lim olayotganlarga ta’sir etish jarayonida ichki ishlar organ xodimlariga xos boʻlgan ijobiy sifatlar va zarur kasbiy ishga oid sifatlarni shakllantiradi. Ta’lim beruvchilarga ta’lim olayotganlarning oʻzlari mustaqil bilimlarni egallash, oʻz-oʻzini tarbiyalash boʻyicha katta yordam beradilar. Ta’lim olayotganlar diqqatiga psixologik tavsif. Ta’lim oʻqiyotganlarning oʻqituvchi rahbarligi ostida malaka va koʻnikma hosil qilish, mustaqil bilimlarni egallashga qaratilgan tizimli faoliyatidir. Diqqat - kishi faoliyatining barcha turlari, eng avvalo mehnat va oʻquv faoliyati samaradorligining muhim va zarur shartidir. Buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy ― “Diqqat aynan shunday bir eshikki, jamiki narsalarning barchasi tashqi olamdan kishi qalbiga kirib keladigan shu eshik orqali kiradi‖. – deb yozgan edi. Diqqat bilish jarayonlaridan farqli oʻlaroq, oʻzining alohida mazmuniga ega emas, u barcha bilish jarayonlarining joʻshqin jihatidir. Diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqozo etadigan tarzda ongning yoʻnaltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir”. Diqqat-sezgi, xotira, tafakkur harakat jarayonlarida namoyon boʻlishi mumkin. Shu sababli, diqqatni biror narsa yoki ob’yektga qaratishga (idrok etiladigan buyum, xotira, tafakkur, harakat tasavvurlari) bogʻliq namoyon boʻlishining quyidagi: sensor (perseptiv) aqliy, harakatlantiruvchi shakllarini ajratib koʻrsatadilar. Hozirgi vaqtda sensor (koʻrish va eshitish) diqqati koʻproq oʻrganilgan. Hosil boʻlish xususiyati va amal qilish usullariga koʻra diqqatning quyidagi: ixtiyorsiz diqqat ixtiyoriy |