Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

R
-erishishi kerak boʻlgan natijaga 
intilishdan uzoqlashish; 
V
-ishdan bosh tortish uchun ragʻbatlantirish-taklif etish
; 
G-
ayni ish faoliyati uchun jazo belgilashi. Pedagogik oliy oʻquv yurtlariga kirish 
va pedagog kasbini tanlash motivlari (oʻqituvchi, boqcha tarbiyachisi va b.) turli 
xil boʻlib, bunda ulardan bir qanchasi pedagogik faoliyat bilan bogʻliq boʻladi. 
Bu jihat anchadan beri pedagogik, jamoatchilik va oliy oʻquv yurtlarini 
oʻylantirib keladi. Oʻtkazilgan koʻpgina soʻrovlar boʻyicha olingan natijalarda 
(pedagogik oliy oʻquv yurtiga kirganlarning) oʻqituvchi kasbiga ijobiy 
munosabat bildirgan. Taxminan 40 % u yoki bu narsa yoki predmetlarga qiziqq 
ani tufayli oʻqituvchilik faoliyatiga qiziqmagan holda 13 % dan 22 % talabalar 
esa na oʻqituvchilik faoliyatiga va na kasbiy fanga ijobiy munosabat bildiradi. 
Ularni oliy oʻquv yurtiga kirishidan maqsad ayni vaqtda harbiy xizmatdan 
qochish yoki oliy ta’lim nufuziga ega boʻlish hisoblanadi. Koʻpgina, 
talabalarning pedagogika oʻquv yurtiga kirish sabablari shu dargohning ularning 
turar joyiga yaqinligi boʻladi.
 
 

---

150 
3.1.4. Kasb va ixtisoslikning ijtimoiy tavsifi 
Kasbiy ta’limning muhim vazifalaridan biri kasbiy tayyorgarlik boʻlib, 
bunda tayyorgarlik ikki xil koʻrinishda amalga oshiriladi: mustaqil oʻrganish 
(qoʻshimcha ta’lim yoki mustaqil ta’lim) va maxsus kasbiy ta’lim 
muassasalarida ta’lim olish orqali. Kasbiy ta’limning muvaffaqiyatini 
belgilaydigan muhim psixologik jarayon ―ma’lum bir kasbga tayyorgarlik
holati hisoblanadi. Bu holat emotsional va motivatsion tayyorgarlikni ham 
nazarda tutadi. Kasb tanlash inson hayotidagi muhim bir bosqich hisoblanib, 
bunda inson hayoti uchun muhim qaror qabul qiladi va u jamiyatda oʻz 
imkoniyatlarini roʻyobga chiqaradi. Bu jarayon inson tomonidan oʻz ichki 
imkoniyatlari tahlil qilish natijasida ma’lum kasbning talablariga uning 
imkoniyatlarining mos kelishiga qarab sodir boʻladi. Kasb tanlash ma’lum bir 
kasbni tanlayotgan inson (tanlov sub’yekti) bilan tanlanayotgan kasb (tanlov 
ob’yekti) munosabatlarini oʻzida aks ettiruvchi faoliyat hisoblanadi. Tanlov 
sub’yekti va tanlov ob’yekti oʻrtasidagi munosabatlar xarakteristikasini 
oʻrganish davrimizning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.
Ongli ravishda kasb tanlash insonning ijtimoiy mavqei bilan bogʻliq 
ravishda amalga oshadi. Agar inson uchun asosiysi ijtimoiy nufuz hisoblansa, 
unda kasb hozirda mavjud boʻlgan qoidalar, shuningdek, jamiyatdagi nufuzli 
kasblardan kelib chiqib tanlanadi. Koʻpchilik kasb tanlayotganda bu kasb ularga 
qanchalik moddiy ragʻbat keltirishiga tayanadi. Insonlar orasida qiziqishlari 
tufayli kasb tanlovchilar ham boʻladi va bu qiziqish kamdan-kam hollarda 
romantik xarakter kasb etadi. Kasb mansabga intilish asosida, haqiqiy tashqi 
taassurotlar zamirida, ota-ona, doʻstlarining maslahatlari orqali yoki omadga 
bogʻliq holda tanlashi mumkin. Lekin kasbdagi romantika odatda tezda 
yoʻqoladi va uning oʻrnida inson hali na hissiy, na jismoniy va na psixik jihatdan 
tayyor boʻlmagan ―ogʻir ish kunlari qoladi. Tanlagan kasbi oʻzi uchun qiyin 
boʻlib, koʻp hollarda turli toʻsiqlarni yuzaga keltiradi va ayrim hollarda oʻz 
kasbini oʻzgartirishiga toʻgʻri keladi. Bunday hollarda kasb tanlash koʻpgina 
sharoitlarga bogʻliq boʻlib qoladi. Lekin hammasidan oldin kasb tanlashga 
e’tiborni tortish kerak. Koʻpgina, tanlangan faoliyatlar insonning qobiliyat va 
moyiligiga muvofiq boʻladi. A.K.Baymetov pedagogik faoliyat motivlarini 

---

151 
oʻrganib, ulardan