Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti
Boʻlgʻusi oʻqituvchining oʻquv faoliyatini boshqarish
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.3.5. Boʻlgʻusi oʻqituvchining oʻquv faoliyatini boshqarish Oliy maktab psixologiyasida oʻz – oʻzini boshqarish “ oʻqituvchi – talaba” modeli tarzida namoyon boʻladi. Oʻqituvchi bu oʻrinda “axborotchi”, talaba esa “qabul qiluvchi” rolida maydonga chiqadi. Keyinchalik talaba tashqi qabul qilishdan oʻz faoliyatini mustaqil boshqarishga oʻtadi. Unda boshqarish uquvi ma’lum tizimdagi usullarni egallagandan soʻng vujudga keladi. Biz oʻz tadqiqotimizda oʻquv faoliyatining motivatsion,operatsional va nazorat tarkibiy qismlardan tuzilganligidan kelib chiqqan holda oʻquv faoliyatining motivatsion, operatsional va nzorat tarkibiy qismlardan tuzilganligidan kelib chiqqan holda oʻquv faoliyatini boshqarish tizimini ishlab chiqdik. Boshqarish tizimi oʻz ichiga shaxsiy qiziqishni idora qilish oʻquv faoliyati rejalashtirish, oʻz oʻzini nazorat qilish, oʻz diqqatini rejalashtirish, oʻz oʻzini nazorat qilish, oʻz diqqatini oʻzi uyushtirish kabilarni qamrab oladi. 343 Shu boisdan oʻquv faoliyatini boshqarish deganda, maqsadga yoʻnaltirilgan, rejalashtiriladigan, nazorat qilinadigan, sistemalashtiriladigan, tashkil qilinadigan, mustaqil bilim olishga imkon yaratadigan faoliyat tushuniladi. Oʻquv faoliyatini rejalashtirish usullariga ish vaqtini, topshiriq hajmini, murakkabligini, oʻziga jalb etish darajasini va qiziqarliligini hisobga olgan holda oqilona taqsimlash, aqliy mehnatni kun tartibiga binoan oqilona taqsimlash, aqliy mehnatni kun tartibiga binoan oqilona tashkil qilish kiradi. Oʻz – oʻzini nazorat qilish boʻlgʻusi oʻqituvchida koʻnikma va malakalarning shakllanishida, unng oʻz uquv faoliyatidagi xatolarni anglab olishda, bu xatolarni oqilona yoʻl bilan tuzatish juda qoʻl keladi. Koʻp yillar davomida oʻtkazilgan tajribalarda diqqatni boshqarishda koʻz yugurtirish, illyustratsiyani chuqur tahlil qilish, mantiqiy xatoni tekstdan topish, mantiqiy urgʻuga e’tibor berish, tektdagi xatolarni aniqlash usullaridan foydalanildi. Mazkur usullarni egallab olish va amaliyotda foydalanish predmetlani oʻzlashtirishni osonlashtiradi, diqqatni ongli ravishda boshqarish imkonini yaratadi. Nafaqat, boʻlgʻusi oʻqituvchi yoqtiradigan, u qiziqadign oʻquv materiallarinigina emas, balki murakkab, hatto zerikarli boʻlgan ilmiy bilimlarni egallash uchun ham butun zehnini qaratish kerakligi unga oydinlashadi Boʻlgʻusi oʻqituvchining ta’lim jarayonida faqat qiziqarli boʻlgan mashgʻulotlar bilangina emas, balki yetarli darajada qiziq boʻlmagan, murakkab va muammoli narsalar bilan shugʻullanish zaruriyatini sezish hissini shakllantirish maqsadga muvofiq. Toki talabada qiyinchiliklarni enga olish uquvi, oʻz – oʻzini qoʻlga olish fazilati, oʻz – oʻziga buyruq berish va oʻz – oʻzini uyushtirish sifati tarkib topsin. Oʻquv faoliyatini boshqarish (uni rejalashtirish, nazorat qilish, diqqatni idora qilish, qiziqishni maqsadga muvofiq yoʻnaltirish, aqliy faoliyat usullarini yangi sharoitga koʻchirish) usullarini kompleks, koʻpqirrali tarzda ayni bir shaxsda, muayyan sharoitda, ma’lum bir davrda shakllantiish ob’yektiv ma’lumotlar va materiallar toʻplashga keng koʻlamda imkoniyatlar ochib beradi. Mazkur holatda oʻquv faoliyatining motivatsion – orientirlash, operatsional, nazorat qilish, baholash, tekshirish, tahlil qilish tarkibiy qismlarini bir davrning 344 oʻzida tadqiq qilish boshqarishning psixologik mexanizmlari doirasini yanada kengaytiradi, murakkab ichki holatlar toʻgʻrisida yangi qonuniyatlar ochilishini ta’minlaydi. Talabalarda oʻquv faoliyatini boshqarishning barqarorligi, mustahkamligi, puxtaligi boʻlgʻusi mutaxassislarning irodaviy zoʻr berishi, ma’naviy extiyoji, shaxsiy e’tiqodi, dunyoqarashi, pozitsiyasi, anglashilgan oʻquv motivlariga, ularning aqliy va axloqiy kamolot darajasiga bevosita aloqadordir. Boshqarishning oliy ta’lim tizimida amalga oshirilish va samaradorligi boʻlgʻusi oʻqituvchining maqsadiga, kun tartibiga, ish rejasiga, sanitariya – gigiena qoidalariga rioya qilishga bogʻliq. Shuning bilan birga boʻlgʻusi oʻqituvchida individual ishlash uslubining namoyon boʻlishi talabning yosh davrlari xususiyati bilan emas, balki uning individual – tipologik xususiyatlari bilan belgilanishi qayd qilinadi. Oʻquv faoliyatini boshqarish muammosini tlabalarda tadqiqot qilish natijasida uning yoʻllari, hozirgi kundagi holati, oʻquv dasturida va darsliklarda undan foydalanishning ahvoli, diagnostik metodlarning ishonchlilik darajasi aniqlanadi. Shuning uchun psixologik ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish, ijodiy faoliyat mahsulini miqdor va sifat jihatdan oʻrganish, talabalarni kuzatish, ular bilan suhbat qurish, anketa savollariga javob olish singari tadqiqot metodlari qoʻllanildi. Olingan natijalarning ilmiy ishonchlilik darajasi Styudent kriteriyasi yordamida ishlab chiqildi va bu narsalar keng koʻlamda tatbiq qilishga joriy qilindi. |