O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
texnik va texnologik qarorlarga bo‘lish mumkin.
Qarorlar ta`sir qilish yo‘nalishi bo‘yicha tashqi va ichki bo‘ladi. Tashqi qarorlar boshqa darajaga qaratiladi, ichki qarorlar esa aloxida bo‘limlar yoki korxonani qamrab oladi. 160 Boshqaruv qarorlari funkstional mazmuni bo‘yicha iqtisodiy, tashkiliy, koordinatsion, ragbatlantiruvchi, boshqaruvchi va nazorat qarorlarga bo‘linadi. Qayta ishlashni tashkillashtirish bo‘yicha shaxsiy, xamkasbiy va malakaviylarga bo‘linadi. SHaxsiy qarorlar rahbarning jamoadagi kelishuvisiz va muxokamasiz yoki aloxida shaxslar tomonidan ishlab chiqariladi. Korxona taraqqiyoti yo‘lidagi prinstipial muammolarga daxli bo‘lmagan qarorlaroperativ qarorlardir. Hamkasb qarolar asosan moddiy tayyorgarlik talab qiladigan, bir guruh mutaxassislar va rahbarlar tomonidan ishlab chiqariladigan va qabul qilinadigan qarorlardir. Ular xar tomonlama mazmunga egadirlar. Jamoa qarorlari mansab yoki xodimlardan qat`iy nazar butun ishtirokchilar tomonidan umumiy majlisda ishlab chiqariladi. Mehnat turi bo‘yicha qarorlar standart va nostandart qarorlarga bo‘linadi. Standart, ba`zan dasturiy qarorlar - bu qarorlarning o‘zini ishlab chiqish va uni qabul qilish jarayonidagi qarorlardir. Nostandart qarorlar - bu eng murakkab, asosiy qarorlar. Hal qilinadigan muammoga ijodiy yondashish uchun kengligi bilan ajralib turadi. Ijodiy qarorlar xar doim jadallik va yangilikda namoyon bo‘ladi. Bozor munosabatlari mezonida boshqaruv qarori menejmentning bosh omili hisoblanadi, tarmoq taraqqiyotining butun iqtisodiy va ijtimiy muammolari kesishadigan va bir joyda to‘planadi. Boshqaruv qarorlarining samarasiga bir qator omillar ta`sir ko‘rsatadi: rahbariyatning yoki guruhning shaxsiy sifatlari; qarorni ishlab chiqishdagi sharoitning axborot ta`minoti; tashkiliy xarakter omillari (qarorni ishlab chiqishda mutaxassislarni taklif qilish, usullar tizimi va qabul qilingan qarorni bajaruvchilarga etkazish shakli, nazorat tizimi va x.k.); texnik omillar (EXM texnik vositalaridan foydalanish va x.k.); qarorni ishlab chiqish, qabul qilish va amalga oshirishdagi vaqtinchalik omillar. 161 Bundan kelib chiqqan xolda boshqaruv qarorlariga asosiy talablar quyidagilardir: qabul qilinadigan qarorning demokratligi; ilmiy asoslash; aniq yo‘nalganlik; aniq yo‘naltirilganlik; vaqt bo‘yicha qisqalik va konkretlik; qarorni bajarish operativligi. Menejment amaliyotida boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amaliyotga qo‘llashning ko‘plab shakl va metodlari yigilgan. Savollarning murakkabligi va mazmuniga qarab, boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilishdadan oldin rahbar quyidagilarni aniqlab olish shart: xarakat maqsadi va unga erishish yo‘llari; muammoning muxim taraflarini; kerakli moddiy, pulli va mehnat resurslarini; bajaruvchilarning vazifalarini; vazifa bajarilishini tashkil etish tartibini. Menejmentga qarorlarni qabul qilish xos, chunki xar bir rahbar faoliyati, u qabul qilgan qarorlarda aks etadi. Boshqaruv qarorlari jamoa demokratiyasi va uzini boshqarish prinstipi asosida kollektivni qaror qabul qilishda qatnashuvida amalga oshadi. Har bir murakab qarorlarni qabul qilish jarayoni o‘z ichiga quyidagilarni oladi: maqsadni aniqlanishi, muammoni tushunish va kerakli axborotni yigish; yig‘ilgan axborotni klassifikatsiyasi qilish, taxlil qilish va baxolash, ya`ni axborotni qayta ishlash; qarorlarni turli variantlarini ishlab chiqish; variantlarni taxlil qilish, muxokama qilish va baxolash; oxirgi va optimal variantni qabul qilish; har bir qarorni kerakli shaklda xujjatlashtirish; 162 qarorlarni muxrlab qo‘yish; qarorni bajaruvchiga kuyilishi; qabul qilingan qarorlar bajarilishini tashkil qilish; qarorni bajarilishini nazorati va hisobi. Boshqaruv qarorlarining asosi deb optimal variantga eng yaqin bo‘lgan, eng zo‘r variant qabul qilinadi. Bu variant mehnatni, moliyaviy-texnik resurslarni va vaqtni eng kam sarf qilingan holda, korxonadagi mavjud xolat xaqidagi mantiqiy axborotlarni yigib, taxlil qilish orqali kelib chiqadi. Optimal qarorni yoki unga yaqin qarorni tanlashda Kerakli usul va uslubni qo‘llash darkor. Boshqaruv amaliyotida qarorlarni qabul qilish va ular bilan ishlashning quyidagi usullari mavjud: tizimli-iqtisodiy va ijtimoiy taxlil, statistik javoblar va baxolar usuli; variantli katorlarning, ya`ni reja - ishlab chiqarish kabi modellarni taxlili, rivojlanish tendenstiyalarini va ishlab chiqarishning mavso’miy xarakterini aniqlash usuli; tajriba javoblarini statistik taxlilini o‘z ichiga olgan, tajribaviy modellashtirish usuli. Echilayotgan muammolarni, jarayonlarni modellashtirish usuli, EXM va iqtisodiy-matematik metodlar orqali bajarilsa, xo‘jalik yurituvchi sub`ektning faoliyatidagi kamchilik va yutuqlari optimal ravishda kuzatish mumkin; matematik dasturlash usuli; maqsadlarni baxolash va kutilayotgan xavf nazariyasi usuli. Buusulo‘qitishvamotivatsiyanazariyasinihisobgaolibtabiatnio‘lchashvabashoratqili shuchunishlatiladi; modellashtirish va tadbirkorlikka oid uyinlar usuli. Bu usul eHM ishlatilishini taqozo etadi; noaniqlik sharoitida individual qaror qabul qilishga xar-xil yondashishlarni o‘z ichiga olgan qidirishlar nazariyasi; 163 xarajatlar usuli. Bu usul ya`ni, axborotlar yigish, taxlil qilish va ishlatish juda ko‘p mablag talab etadi, bunda boshqaruvchi agar bu usul optimal javob topishga yordam bersa xarajatlar oldida tuxtashi kerak emas; noma`lum va noaniq vaziyatlarni baxolash va taxlil qilish, odatda, mavjud ishonchli ma`lumotlar orqali amalga oshiriladi. Bu xolda qabul qilinadigan qaror korxona uz oldiga kuygan maqsadga bog‘liq. Ba`zan qaror qabul qilish iqtisodiy- ijtimoiy tizimining rivojlanish qonuniyatiga va tendenstiyasi, shuningdek taxliliy xisob-kitoblar asosida amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Boshqa xollarda albatta muammoning chuqur taxlili va xar tomonlama birlashuvi kerak bo‘ladi, ya`ni muammoning turlicha qarab kerakli taxlil va xisob-kitoblar utkaziladi; qaror qabul qilish jarayonini soddalashtirish boshqaruv jarayonidagi mehnat doirasini pasaytiradi. Agar tizimli taxlil doimo o‘tkazilsa, qarorlarni ishlab chiqish usuli borgan sari soddalashib aniq xolatga keladi. Soddalashgan xoldagi qarorlar qabul qilish va ularning samarasini baxolash ko‘pincha korxona faoliyatining taxlili takrorlanuvchi xolatida qo‘llaniladi; mutaxassislar baxosi, mutaxassislar taxlili asosida olinadi. Bu narsa xatolarni oldini olish uchun qilinadi. SHundan sung mutaxassislar mavjud mavjud qarorlar ruyxati mavjud fikrlar, takliflar va xulosalar bilan tanishib chiqadilar va uzlarining yakuniy xulosalarini etadilar; bir guruh mutaxassilar tomonidan qandaydir qiyin muammoni ijodiy muxokama qilish. Bu usul jamoa tajribalari va jamoaning bilimlari Boshqaruvning echimlariga asoslanishi va shu bilan birga yaxshi goyalarning yuzaga kelishiga muxit yaratish xamda muxokamadagi ishtirokchilarning yaxshi tanlanganligi alternativ echimni topishga va muammoni to‘g‘ri xal qilishga katta ta`sir ko‘rsatadi. Qabul qilingan qarorlarning maqsadga muvofiq xolda bajarilishi uchun ishlab chiqarish jarayonida mahsus maqsadga yo‘naltirilgan dasturlar, tarmoqli grafiklarni, matristali boshqaruv tizimini ishlab chiqarish zarur. Bu marosimlarning 3 ta guruhga ajratish mumkin: qarorlarnio‘zvaqtidabajaruvchilargaetkazibberish; 164 kadrlar va resurslar optimal joylashtirish operativ zaxiralarni shakllantirish; qarorlarni bajarilishini nazorat qilish. Birinchi guruh marosim. Qarorlarni o‘z vaqtida bajaruvchilarga etkazib berish. Bu erda uni o‘z xoliga tashlash mumkin emas. Qarorlarni bajaruvchilarga bir oy- ikki oyda etib borishini kuzatish mumkin. Bu xolda u o‘z faolligini va mazmunini yuqotadi. CHunki u kech etib boradi. Bajaruvchilarning fikrlarini keng tarqalgan shakllaridan biri ularni qaror qabul qilishga jalb qilish. SHu asosda ishlab chiqarishning ishtirokchilari qaror konstepsiyasi va masalalar echimlari bilan tanishadilar. CHunki ular ishlab chiqarish jarayonini chetdagilarga qaraganda yaxshiroq bilishadi. Ikkinchi guruh marosimi - bu kadrlar va resurslar manyovri shuningdek operativ rezervlar. Har bir echim moddiy ta`minotga muxtoj bo‘lib, odamlarning qayta orientastiyasi va ularning qayta tayyorlashga va almashtirishga to‘g‘ri keladi. SHuning uchun ishlab chiqarishdagi yirik dasturlarning realizastiyasi va ishlab chiqarishni qayta qurish ishlarining uslub va formalarini keskin o‘zgarishiga olib keladi. Bu kadrlar strukturasiga xam ta`sir ko‘rsatadi. Uchinchi marosimlar guruhi - bu nazorat, ya`ni chuqur malakali taxlil. Tizimli nazoratsiz yuqori natijalarga erishib bo‘lmaydi. Boshqaruvning yuqori darajasida, bunday nazoratni tashkilot aniq maqsadga va kerakli mexanizmga erishish uchun talab qiladi. Xulosa Yirik miqyosda amalga oshiriladigan, har qanday to‘g‘ridan-to‘g‘ri mehnat, amaldagi ishlab chiqarish u yoki bu darajada boshqaruvga muhtojdir. Shu sababli boshqaruv obyektiv zaruriyat va maqsadga yo‘naltirilgan jarayon sifatida namoyon bo‘ladi. Respublika sanoatiga rahbarlik qilish 0‘zbekiston davlatining iqtisodiy strategiyasiga asoslanadi va unga muvofiq amalga oshiriladi. Boshqaruvning asosiy tamoyillari va usullari mavjud bo'lib, ular jamiyat taraqqiyotining turli obyektlarida turlicha bo‘lishi mumkin. Ulami oqilona va izchil 165 hamda bosqichma-bosqich amalga oshirish sanoat ishlab chiqarishi taraqiyotini jadallashtirishga olib keladi. Umuman olganda, 0‘zbekistonda iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi, davlat bosh islohotchi ekani, kuchli ijtimoiy siyosat olib borilayotgani, islohotlaming bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgani to‘g‘ri yo‘1 ekani iqtisodiy inqiroz sharoitida o‘zining hayotiyligini yana bir bor isbotladi. Sanoatning so‘nggi yillardagi jadal va barqaror rivojlanishi ham 0‘zbekiston tanlagan taraqqiyot modelining hayotiy va samarali ekanligini ko‘rsatdi. Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|