O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

33.3. Gipsdan ammoniy sulfat olish.
Sulfat kislota sarflamasdan, tabiiy gips yoki ekstraksion fosfat kislotasi ishlab chiqarish chiqindisi - fosfogipsdan ammoniy sulfat olish ham mumkin. Gipsni ammoniy sulfatga konversiyasi 50-55°S xaroratda 32-33% li ammoniy karbonat eritmasi bilan suyuqlik usuli deb ataladigan quyidagi reaksiya yordamida amalga oshirilishi mumkin:

CaCO₄ + (NH₄)₂CO₃ = (NH₄)₂CO₄ + CaCO₃

Bu reaksiya kalsiy karbonatning eruvchanligi kalsiy sulfatning eruvchanligidan kamligi xisobiga amalga oshadi.
760 kg CaCO₃ cho‘kmasi ajratilgandan so‘ng (NH₄)₂C0₄ xisobiga 40% li ammoniy sulfat eritmasini bug‘latish va kristallantirish orqali qattiq mahsulotga aylantiriladi.
1 tonna ammoniy sulfat olish uchun: 1,13 t gips, 0,74 ammoniy karbonat. 1,4 t bug‘, 225 m³ suv, 65 kvt/soat elektroenergiya, 71,5 kg shartli yoqilgg‘i sarf bo‘ladi.
Gipsdan ammoniy sulfat olishni ammoniy karbonat o‘rniga ammiak va karbonat angidrid gazlaridan foydalanish orqali ham amalga oshirilishi mumkin (gazli usul):
SaSO₄ + (NN₄)₂SOz = (NN₄)₂SO₄ + SaSO₃
Lekin bu usulda hosil bo‘ladigan CaCO₃ kristallari mayda, igNaClmon bo‘lib, uni filtrlashda kiyinchiliklar kelib chiqadi. SHuning uchun konversiya jarayonini uzoq vaqt o‘tkazish talab etiladi. Bundan tashqari reaksiya issiqligini yo‘qotish maqsadida reaktor ichiga sovutgich o‘rnatish va yutilmagan gazni sulfat kislotasi eritmasidan o‘tkazish talab qilinadi.


33.4. Kaprolaktam chiqindisidan ammoniy sulfat olish.
Poliamid — kapron tayyorlash uchun ishlab chiqariladigan kaprolaktam olishdagi tugallanuvchi bosqich benzol va fenoldan olinadigan oraliq, mahsulot — siklogeksanon gidrooksidaminosulfat — (2NN₂ON)*N₂SO₄ bilan oksimirlashdan iborat. Gidroksiaminosulfatning ortiqcha miqdori ammiak ta’sirida parchalanadi:

(2 NN₂ON)*N₂SO₄ + 2NN₃ = 2NN₂ON + (NN₄)₂SO₄

hosil bo‘lgan siklogeksanoksim suvli eritmadan ajratib olinib, konsentrlangan sulfat kislota (oleum) da ishlov beriladi. Natijada kaprolaktamga izomerlanadi:

CH₂ - CH2 - C= N - OH CH₂ – CH₂ - CO

NH
CH₂ - CH₂ - CH₂ CH₂ – CH₂ – CH₂
Siklogeksanoksim kaprolaktam
Izomerlanish jarayoni tugagach, sulfat kislotani ammiak bilan neytrallanadi. Laktam moyi va sulfatli aralashma ajratiladi. Oksimirlash va neytrallash natijasida 25-43% (NH₄)₂SO₄ va 1-3% NH₄NO₃ 0,1-0,5% organik moddalar eritmasi olinadi. Bu eritmalar esa ishlab chiqarish chiqindisi hisoblanadi. Uni bug‘latish va kristallantirish orqali ammoniy sulfat olinadi. Toza kristall holatidagi mahsulot (organik moddalar qo‘shilmalari rangisiz) to‘yinmagan holda sekin kristallantirish orqali olinadi. 34% li bunday eritmadan 1 t (NH₄)₂SO₄ olish uchun: 2,3-2,5 MDj bug‘, 24-30 kvt/soat elektroenergiya va 56 m³ suv sarflanadi.

Tayanch suzlar:
Donalashtirish minorasi, nordon texnologik rejim, saturator, saturatsiya jarayoni, ammiak suvi, kristallanish nuktasi, o‘ta tuyingan eritmalar, suspenziya, suspenziyali o‘g‘it, ammiakatlar, parsial bosim, izomerlanish jarayoni, neytrallash, laktam moyi, sulfatli aralashma.