O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Nazorat savollar:

1. Azot ugitining turlari

2. Ammoniy niratning ijobiy va salbiy xususiyatlari
3. Ammoniy nitratning yopishkoklik xususiyatini kamaytirish tadbirlari
4. Ammoniy selitrasi kanday kristallik xolatida buladi
5. Sxemadagi doneytralizatorning axamiyati
6. Ammoniy sulfatning fizik va agroximik xususiyatlari
7. Koks gazining tarkibi
8. Ammoniy sulfati kanday ishlab chikarishlarda chikindi sifatida olinadi
9. Suyuk azot ugitlarining avzalligi
10. Ammiakatlar nima va kanday olinadi


Adabiyotlar

9. Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Oquv qo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.

   
   

10. Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.

    
    

11. Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b.

    
    

12. Raymond Chang, Jonn W.Thoman, JR, Physical Chemistry for the chemical sciences, 2014, Universiry Science Books.

    
    

MAVZU 18: Karbamid ishlab chiqarish texnologiyasi
REJA:
18.1. Karbamidning fizik-kimeviy xususiyatlari.
19.2. Karbamid ishlab chiqarish usullari.
18.3. Karbamidni olish reaksiyalari.
18.4. Karbamidni ammiak va uglerod dioksididan sintez kilish asoslari.


18.1. Karbamidning fizik-kimeviy xususiyatlari.
Karbamid yuqori konsentratsiyalik azot o ‘g ‘itlaridan biri bo‘lib, tarkibi 46,6% azotga ega, o ‘simlik tom onidan oson o ‘zlashtiruvchi, suvda yaxshi eruvchan modda. Karbamid xavfsiz, gigroskopik xususiyati deyarli yo‘q, tuproqdan sekin yuviluvchan, yopishqoqlik xususiyati ancha kam. Rangsiz, hidsiz, zichligi 25°C da 1330 k g / m³, erish nuqtasi 132,7°C modda. Texnik mahsulot oq ninasimon rombik prizma shaklidagi kristall modda. Karbamid mochevina nomi bilan yuritilib amid shakldagi azot o ‘g ‘itlari guruhiga kiradi. Karbamid suvda yaxshi eriydi: 20°C 51,8%; 60°C-71,9% ; ammiak bilan reaksiyaga kirishib ( NH₂)₂CaNH₃ hosil qiladi. Kuchsiz asos xususiyatiga ega b o ‘lgani sababli, kislotalar bilan reaksiyaga kirishadi va tuzlar hosil qiladi: (NH₂)₂CO•HNO₃, (NH₂)₂CO•H₃PO₄, tuzlar bilan esa kompleks birikmalar hosil qiiadi. Birinchi marta 1868-yilda A. I. Bazarov tomnidan a m m ia k va k o ‘mir kislotasidan sintez qilingan. Karbamid ammiak va C O , dan 150—220°C va 7— 100 M Pa bosim ostida sintez qilinadi. Sintez davrida avvalo qaytar reaksiya natijasida oraliq mahsulot karbomat am m o n iy hosil b o’ladi:

2 NH₃(g) + CO₂(g) = NH₂COONH₄(s) + 125, 6 kJ;

so ‘ngra karbomat parchalanib karbamid hosil qiladi:
NH₂COONH₄(s) = (NH₂)CO(s) + H₂O (s) - 15,5 kJ
Reaksiya natijasida gaz fazasida NH₃, CO₂, H₂O suyuq fazada esa ammiak, karbomat ammoniy, karbamid, ammoniy karbomat tuzlari hosil bo‘ladi. Karbamid suyuq fazada erigan karbomat ammoniydan qizdirish natijasida suv ajralgandan so‘ng hosil bo‘ladi. Karbamat ammoniy 150—200°C da ammiak va karbon 4 oksidga ( CO₂) parchalanishi mumkin. Shuning uchun, parchalanish jarayonini to ‘xtatish uchun jarayonni bosim ostida olib boriladi.Karbomat ammoniyning hosil bo‘lish tezligi bosimning kvadratiga proporsional bo‘ladi. Atmosfera bosimida va past temperaturada jarayon jud a sekin ketadi, l0 MPa bosimda va 150°C temperaturada reaksiya shiddat bilan tez ketadi. Bosimning oshishi bilan karbomatning karbamidga konversiyasi ham tezlashadi.
Karbamidning chiqishiga aralashmadagi ammiaknin g miqdori ta’sir qiladi. Shu sababli ammiak stexiometrik miqdorga nisbatdan NH₃:CO₂ = 2 ko‘proq olish maqsadga muvofiq bo'ladi, chunki ammiakning ortiqcha miqdori reaksiyaning (muvozanatning) karbamid hosil bo'lish tomoniga yo ‘naltiradi. Ammo berilgan ortiqcha ammiak ishlab chiqarishga qaytarilishi kerak, birorta mahsulotga qayta ishlanishi kerak.