O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Tayanch suzlari.

Karbamidni struktura formulasi, mochevinani fizik-kimeviy xususiyatlari, karbamidni olish usullari, to‘gridan- to‘gri sintez usuli, ammoniy karbamati, sianamidli usul, siklik sxema, inert gazlar, karbamid sinteziga xaroratni ta’siri.

Nazorat savollari.
1.Karbamid tarkibidagi boglangan azot necha %ni tashkil etadi va u

kanday shaklda?

2.Karbamidni xalk xujaligidagi axamiyati?
3.Karbamid sintezini kanday usullarini bilasiz?
4.Tugridan- tugri sintez usuli kanday boskichlardan iborat?
5.Karbamid sinteziga texnologik omillar kanday ta’sir etadi?
6.Nima uchun karbamid sintezida asosan uzluksiz texnologik tizimlar
ishlatiladi?


MAVZU 19: Karbamidni sintez qilish qurilmalari va bog’langan azotning boshqa birikmalari haqida


REJA:

1. 
   
   Sintez kolonnasida boradigan jarayonlar:
   
2. 
   
   Karbamidni sintez qilish sanoat tasvirlari turlari.
   

19.1. Sintez kolonnasida boradigan jarayonlar:
Hozirgi zamon korxonalarida chiqindilarni suyuq holatda qaytarish usuli ko‘proq tarqalgan. Bu usul bo'yicha gazlar suv bilan eritilib, hosil bo‘lgan to'yingan ammoniy karbomat tuzlarini eritmasi karbamid sintez qilishga yuboriladi. Bunday sxemalarning biri 4.10-rasmda ko'rsatilgan. Bu sxema bo'yicha gaz holatdagi CO₂ quritilib, H₂S dan tozalanib kompressorda 20 M P a gacha bosimda 95— 100°C da aralashtirgich (6) ga yuboriladi. Aralashtirgichga ikkinchi tomonidan nasos (3) orqali suyuq amm iak (90°C) va nasos (7)orqali karbomat ammoniy tuzlari eritmasi (95°C) yuboriladi. Komponentlar aralashishi natijasida 175°C temperaturada karbomat ammoniy hosil bo'la boshlaydi. So'ngra reaksion aralashma ( NH₃: CO₂:H₂O = 3,8—4,5:1:(0,5—0,8)) sintez kolonnasiga (5) jo 'n atiladi. Sintez kolonnasida 185°C tem peratura va 20M P a bosimda karbomat am m oniyning hosil bo'lishi va uning parchalanishi oxiriga yetadi ( 4 .1 1 -ra s m ) . Sintez kolonnasi bo 's h silindrik shakldagi apparatdan iborat bo 'lib xromnikel po'latdan yasalgan. Reaksion massa pastki shtutser orqali yuborilib , asta-sekin yuqoriga ko'tarila boshlaydi. Aralashma yaxshi aralashishi uchun kolonnaning ichida to'rli to'siq joylashgan bo'ladi. Kolonnaning quvvati 1250 t/sutkasiga (450 ming t/yil) diametri 2-2,5m, balandligi 30-35 m, hajmi -160 m 3. Kolonnada hosil bo'lgan eritma, 30-31% karbamid, 21-22% karbamat am m oniy, 33-34% am m iak va 16-17% suvdan tashkil topgan bo'lib, ikki bosqichli distillatsiyaga yuboriladi. Distillatsiya agregati rektifikatsiya kolonnasi, separator va isitgichdan iborat bo'ladi.Ikki bosqichli distillatsiya yordami bilan gaz fazasi suyuq fazadan ajraladi. Rektifikatsion kolonnadan (9) chiqayotgan gaz fazasi (75-76% NH₃; 21-22% CO₂; 3% suv) yuvish kolonnasini (8) past qismiga yuboriladi. Bir vaqtda ikkinchi bosqich distillatsiyadan chiqayotgan karbomat ammoniy tuzlari eritmasi keladi. Bu yerda CO₂ ning asosiy qismi yuboriladi, suv bug'i kondensatsiyaga uchraydi va hosil bo'lgan eritma ( 3 8 - 4 5 % NH₃; 3 0 - 3 7 % CO₂; 2 2 - 2 7 % H₂O ) aralashtirgich (6) qaytarilib sikl yopiladi.
Suyuq faza 11-bosqich distillatsiyaga yuboriladi (55-61% karbamid, 4 -5% karbomat am m oniy, 6-7% NH₃ va 28-35% suvb o ‘ladi) am m iakning bug'lanishi va karbamat ammoniyning parchalanish hisobiga 1 10°C qadar soviydi, shuning uchun isitgichda (13) yana 140-142°C isitiladi, natijada karbomat am m oniy parchalanishi, NH₃ va CO₂ ning haydalishi tam om bo‘ladi. 70-72% karbamidgam ega b o ‘lgan eritma separatordan (14) chiqib 90°C gacha sovitiladi tayyor mahsulotga ishlashga yuboriladi.
Buning uchun karbamid eritmasi ikki bosqichli bug’latish apparatida quyuqlashtiriladi: 1-bosqichda 118- 125°C da 92-95% gacha, 2-bosqichda 135-140°C da 99,5-99,8% gacha quyuqlashtiriladi. Quyuqlashtirilgan karbamid eritmasi donalash minorasiga yuboriladi. Minorada havo yordami bilan karbamid tomchisi sovitiladi va qotadi, sovitish jarayonining davomi (40-50°C gacha) minoraning ichiga joylashgan qaynovchi qatlam apparatida joriy qilinadi.