O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus

Mehnat kontrakti - ish beruvchi va yollanma ishchining shaxsiy muzokaralari natijasida mehnat mazmuni va sharoiti, shuningdek ish haqi va ularning boshqa majburiyatlari haqidagi kelishuvidir.
Jamoaviy shartnoma - yollanma ishchilarning mehnat sharoiti va hayoti, shuningdek ular mehnat qiladigan tashkilotning faoliyati bilan uzviy bog‘liq keng masalalarni tartibga soladi. Ko‘rgazma uchun, 1988 yil iyulda “New – United Motor Manifacturing” yapon – amerika avtomobil kompaniyasi va kasaba uyushmasi o‘rtasida tuzilgan jamoaviy shartnomani keltirish mumkin.
Bu shartnoma quyidagilarni o‘rnatadi:

1. 
   Uni imzolagan tomonlarning majburiyatlari va mas’uliyatlarini belgilab beradi. Ular kompaniyani rivojlanish vositasida ishchilarni va ularning oilasini turmush darajasini oshirish umumiy maqsadiga erishish uchun yagona komanda sifatida mehnat qilish, maksimal kam bahoga ega bo‘lgan dunyoda eng zo‘r avtomobil yaratish majburiyatini oladilar;
   
2. 
   Kompaniya rahbariyati kasaba uyushmasi oldidagi, kasaba uyushmasi va ishchilar majburiyatlarini, shu jumladan, kompaniya prinsiplari va falsafasiga mos holda ishlash, bir-birining shaxsiy huquqlarini hurmat qilish, muayyan xulq-atvor qoidalariga va davomat rejimiga rioya qilish majburiyatlarini o‘rnatadi;
   
3. 
   Bandlikni ta’minlash. Kompaniya faqat kat’iy iqtisodiy zarurat uni majbur kilmasagina bundan buyon hech kimni bo‘shatmaslikka rozi bo‘ladi. Xodimlardan birortasini ishdan bo‘shatishda oldin u tartiblashtiruvchi chorani (oyligini qisqartirish) qo‘llash kabi majburiyatlarni oladi;
   
4. 
   mehnat nizolari va bahslarni hal qilish tartiblari;
   
5. 
   kompaniyaning bir bo‘linmasidan ikkinchi bo‘linmasiga, bir smenadan boshqa smenaga o‘tkazish tartibini;
   
6. 
   mehnatni brigadali tashkil qilish konsepsiyasi;
   
7. 
   mehnat haqi darajalari va inflyasiyani qoplash uchun qo‘shimcha haqni aniqlash tartibi;
   
8. 
   ish vaqti uzunligi va xodimlarni ish vaqtidan tashqari ishga jalb qilish jadval;
   
9. 
   bayram kunlari soni va ta’til uzunligi;
   
10. 
    sog‘likni jamoaviy sug‘urtalash, nafaqa ta’minoti, omonatlar jamg‘armasi dasturi va rezerv fondini shakllantirish tartibi;
    
11. 
    mehnat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha choralar;
    
12. 
    shartnoma amal qilish vaqtida stachka va lokautlarni taqiqlash. Mehnat bozorini tartibga solishning oliy shakli - bosh kelishuvdir. Bosh kelishuv - ishchi kuchini umuman mamlakat bo‘yicha oldi-
    

sotdi sharoitlarining o‘zgarishini, umumiy yo‘nalishlarini aniqlovchi va hukumat, ish beruvchilar birlashmalari va kasaba uyushmalari o‘rtasidagi muzokara yakunlari bo‘yicha imzolanuvchi hujjat.
Rossiyada bunday bosh kelishuv ilk bor 1992 yilda imzolangan va u quyidagi bo‘limlarga birlashtirilgan 52 ta moddadan iborat edi:

1. 
   Iqtisodiyot va islohotlar o‘tkazish sohasidagi choralar.
   
2. 
   Aholi bandligiga, mehnat bozorini rivojlantirishga ko‘maklashish.
   
3. 
   Turmush darajasini tartiblashtirish va ijtimoiy kafolatni ta’minlash.
   
4. 
   Mehnat sharoitlari va muhofazasi, ekologik hafsizlikni ta’minlash.
   
5. 
   Mehnat munosabatlari va ijtimoiy hamkorlikni huquqiy ta’minlash.
   
6. 
   Bosh kelishuvni amalga oshirish mexanizmi.
   

4.