O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6-MAVZU: JAMOAT TOVARLARI
1. Jamoat tovarlari tushunchasi. 2. Xususiylashtirilgan narxlar va jamoat tovarlarini baholash. 3. Tovar turlari bo‘yicha tadqiqotlar. 1. Jamoat tovarlari tushunchasi. Agar hukumat mamlakatni xavfsizligini ta’minlash uchun yetarli bo‘lgan milliy mudofaa darajasini ta’minlasa, barcha aholi bir vaqtning o‘zida himoya qilinadi. Xuddi shu tarzda, radio dastur efirga uzatilayotganda, uni bir vaqtning o‘zida aloqa doirasidagi barcha tinglovchilar qabul qilishi mumkin. Ko‘pgina iste’molchilarga ta’minotning yagona birligidan foyda olish imkoniyati, samaradorlikni tahlil qilish asosida tovarlarning xususiy tabiati to‘g‘risidagi taxminni buzadi. Ikki teorema barcha tabiatdagi mollarga asoslangan edi, shuning uchun ularni faqat yagona iste’molchi. Agar iqtisodiyotda milliy mudofaa kabi jamoat tovarlari bo‘lsa, unda bozor qobiliyatsizligi yuzaga keladi va tartibga solinmagan raqobat muvozanati samarali bo‘lmaydi. Ushbu samarasizlik hukumat aralashuvi uchun potentsial rol mavjudligini anglatadi. Ushbu mavzu jamoat tovarini belgilashdan va jamoat tovarlari bilan xususiy tovarlarni ajratishdan boshlanadi. Bunday qilish, jamoat tovarlari bo‘lganida, nima uchun bozorda qobiliyatsizlik paydo bo‘lishi to‘g‘risida sezilarli tushuncha beradi. Kam samaradorlik bozorga jamoat tovarlarini yetkazib berish uchun qoldirilganda erishilgan muvozanatni tahlil qilish orqali namoyon bo‘ladi. Jamiyat foydasini samarali ta’minlashni tavsiflovchi Samuyelson qoidasi kelib chiqadi. Bu muvozanatni taqqoslashga va samarali taqsimlashga imkon beradi. Mavzuning asosiy yo‘nalishi samaradorlikka erishish mumkin bo‘lgan usullarni ko‘rib chiqishga qaratilgan. Ulardan birinchisi, Lindahl muvozanati, har bir iste’molchi jamoat foydasi uchun to‘laydigan narx, ularning bahosini aks ettirishi kerak degan kuzatuvga asoslanadi. Lindahl muvozanati samaradorlikka erishadi, ammo baholashlar xususiy ma’lumot bo‘lgani uchun, iste’molchilarga yolg‘on ma’lumot berish uchun rag‘bat yaratadi. Keyinchalik ushbu baholarning to‘g‘ri ifodasini topish uchun yaratilgan mexanizmlar ko‘rib chiqiladi. Nazariy natijalar baholashning yolg‘on bayonoti darajasini va baholashni hisoblash uchun bozor ma’lumotlaridan foydalanishni sinash uchun ishlab chiqilgan tajribalar natijalari bilan taqqoslanadi. Ushbu natijalar birinchi navbatda statik xarakterga ega. Jamiyat foydasini ta’minlashning dinamik jihatlari to‘g‘risida bir oz tushuncha berish uchun mavzu ketma-ket badallarni o‘tkazishga imkon beradigan mablag yig‘ish kampaniyasining ikki xil shakllarini tahlil qilish bilan yakunlandi. Ta’riflar Sof jamoat foydasi jamoat tovarlarini iqtisodiy tahlil qilishning aksariyat mavzusi bo‘ldi. Ko‘p jihatdan, sof jamoat foydasi - bu boshqa, yanada realistik holatlarni baholash mumkin bo‘lgan benchmark ishni ta’minlash uchun qabul qilingan mavhumlik. Jamiyatning sof mollari quyidagi ikkita xususiyatga ega: 43 • Istisnoning yo‘qligi. Agar jamoat tovarlari yetkazib berilsa, biron bir iste’molchi uni iste’mol qilishdan yopish mumkin emas. • Raqobatsizligi. Bir iste’molchining jamoat tovarini iste’mol qilishi, boshqasi iste’mol qilishi mumkin bo‘lgan miqdorni kamaytirmaydi. Aksincha, xususiy tovar hech qanday xarajatsiz chiqarib tashlanishi mumkin va mutlaqo raqobatbardoshdir: agar uni bir kishi iste’mol qilsa, boshqasi uchun uning hech biri qolmaydi. Ko‘rib turganimizdek, raqobatbardosh iqtisodiyotning samaradorligi ularga bog‘liqdir. Amalda, noaniqlik va noaniqlik shartlarini to‘liq qondiradigan har qanday yaxshilikni topish qiyin. Masalan, televizion signalni uzatish raqobatbardoshlikni qondiradi, ammo istisno signalni chayqash orqali cheklangan narxlarda mumkin. Shunga o‘xshash izohlar, masalan, mudofaa xarajatlariga taalluqlidir, bu esa oxir- oqibat raqib bo‘lib qoladi, chunki o‘lchovli mamlakat zich bo‘lib qoladi va bu mamlakatdan chiqarib yuborish orqali chiqarib yuborish mumkin. Aksariyat iste’molchilar bir vaqtning o‘zida foydalanishga harakat qilganda, aksariyat jamoat tovarlari tirbandlikdan aziyat chekmoqda. Masalan, parklar va yo‘llar tiqilib qolishi mumkin bo‘lgan jamoat tovarlari. Tiqilishning ta’siri har bir foydalanuvchiga jamoat foydasining foydasini kamaytirishdir. Istisno qilinadigan, ammo biron bir narxga ega bo‘lgan yoki foydalanish darajasidan yuqori bo‘lgan tirbandlikka duch keladigan jamoat tovarlari nopok deb nomlanadi. Nopok jamoat tovarlarining xossalari ularni xususiy tovar va sof jamoat tovarlari o‘rtasida joylashtiradi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|