O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov
Yangi iqtisodiyot tushunchasi. Raqamli iqtisodiyot va elektron
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Yangi iqtisodiyot tushunchasi. Raqamli iqtisodiyot va elektron
savdolar. Rivojlangan mamlakatlar “yangi iqtisodiyot”ning shakllanishi Rivojlangan mamlakatlar “yangi iqtisodiyot”ning shakllanishi XX asr oxiri va XXI asr boshlariga to‘g‘ri keladi. “Yangi iqtisodiyot” bu inson kapitalining moddiy- ashyoviy resurslar hisoblanagan yer va kapitalga nisbatankatta ulushga ega bo‘lganligi bilan tavsiflanadigan sohalar majmuijan iboratdir. Ushbu iqtisodiyot global bozor iqtisodiyotida axborot texnologiyalarning rivojlanishining mahsulidir. “yangi iqtisodiyot” ayrim adabiyotlarda “axborotlashgan iqtisodiyot”, “bilimlar iqtisodiyoti”, “intensiv iqtisodiyot” deb ham ataladi. Yangi iqtisodiyot sohalari • ta’lim; 39 • axborot-kommunikatsiya bozorlari; • innovatsiyalarni ishlab chiqish; • yuqori texnologiyalar; • intellektual xizmatlar. Yangi iqtisodiyot ba’zida mahsulotni yaratish jarayonida axborotlar va bilimlarning yetakchi o‘rin tutishini e’tiborga olgan holda “axborotlashgan iqtisodiyot”, “bilimlar iqtisodiyoti” yoki “intensiv iqtisodiyot”, deb ham ataladi. Milliy iqtisodiyotning xalqaro axborot va iqtisodiy hamjamiyatga integratsiyasi samarasi o‘laroq, xalqaro raqobat sharoitlarida uning o‘rnini mustahkamlash va iqtisodiy munosabatlarini takomillashtirish uchun savdo amaliyotiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish hal qiluvchi omilga aylandi. Hozirda globallashgan kompyuter tarmoqlari orqali savdo aloqalarini amalga oshirish har qanday davlat va muayyan iqtisodiy sub’ekt savdo strategiyasining asosiy bo‘g‘ini sifatida shakllandi. Elektron savdolarni xalqaro va milliy miqyosda amalga oshirish jarayonlarini o‘rgangan holda, ularni muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun tuzilmaviy, funksional va texnologik shart-sharoitlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Bir so‘z bilan aytadigan bo‘lsak, ushbu uchta omilning uyg‘unlashuvi elektron savdolar infratuzilmasini tashkil etadi. Albatta, biz avvalgi paragrafda elektron savdolarning me’yoriy-huquqiy asoslarini aloxida ko‘rib chiqqanimizning o‘zi ham dissertatsiya mavzusi doirasidagi masalalarni yoritishda mantiqiy ketma-ketlik va bog‘liqlikni ta’minlashga xizmat qildi. Aslida, sohaning me’yoriy – huquqiy bazasi ham keng ma’noda infratuzilmaning alohida tarmog‘i huquqiy infratuzilmani tashkil etishini istisno etmagan holda, elektron savdolar infratuzilmasining texnologik jihatlarini yoritishga harakat qilamiz. Elektron savdolar infratuzilmasining an’anaviy savdolar infratazilmasidan eng birlamchi farqi shundan iboratki, an’anaviy savdolarda muayyan makon (joy) infratuzilmalar asosini tashkil etsa, elektron savdolarda deyarli barcha infratuzilmalar faoliyati internet tarmog‘iga asoslanadi. Elektron savdolar infratuzilmasini batafsilroq ko‘rib chiqish uchun uning tarkibi va elementlarini alohida bayon qilish maqsadga muvofiq. Elektron savdolar infratuzilmasi tarkibida maxsus dasturiy ta’minot, ma’lumotlar bazasi va ilovalarni boshqarish tizimi, telekommunikatsiya va aloqa, tovar va xizmatlar oldi-sotdisi xavfsizligi ta’minlovchi elektron dasturlar, virtual bank xizmatlari, maxsus to‘lov tizimlari va boshqa infratuzilma turlari muhim o‘rin tutadi (5.1-rasm). |