O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov

3. Tovar turlari bo‘yicha tadqiqotlar. 
 
Xususiy xaridlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, muvozanat Pareto effekti 
bo‘lmaydi va Pareto uchun afzal qilingan ajratmalar bilan taqqoslaganda jamoat 
foydasi juda oz miqdorda sotib olinadi. Ushbu natijani oddiy tushuntirishni har bir 
iste’molchining boshqalarga ishonib sotib olishga va shuning uchun juda oz sotib 
olishga qaror qilishiga qarab tushuntirish mumkin. Har bir iste’molchi 
boshqalarning xaridlari bo‘yicha erkin yuradi va barcha bepul sayr qilishga 
urinishlar bo‘lganligi sababli, xaridlarning umumiy qiymati samarali darajaga etib 
bormaydi. Ushbu xulosa eksperimental tekshiruvdan o‘tkazildi. 
Eksperimentning asosiy shakli - ishtirokchilarga xususiy tovar yoki jamoat 
tovariga sarmoya kiritilishi mumkin bo‘lgan bir qator tokenlarni berish. Har bir 
ishtirokchi bitta sotib olish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Xususiy tovar faqat uning 
xaridoriga foyda keltiradi, jamoat tovarini sotib olish esa barcha ishtirokchilarga 
foyda keltiradi. Qadriyatlar xususiy foyda ijtimoiy nafaqadan kam bo‘ladigan qilib 
o‘rnatiladi. Imtiyozlar ishtirokchilarga ma’lum va sotib olishdan olingan umumiy 
foyda eksperiment oxirida ishtirokchiga to‘lashdir. Shuning uchun uning to‘lovini 
maksimal darajada oshirish har bir ishtirokchining manfaatlariga javob beradi. 
Buning qanday ishlashini batafsil ko‘rish uchun o‘yinda 10 ta ishtirokchi bor 
deb taxmin qiling. Har bir ishtirokchiga 10 ta token sarflashga ruxsat bering. Xususiy 
tovarlarning birligi 1 belgidan iborat bo‘lib, 5 birlik foyda keltiradi (xususiy foyda 
= ijtimoiy nafaqa = 5). Jamiyat tovarlarining birligi, shuningdek, 1 belgidan iborat, 
ammo o‘yinning barcha ishtirokchilariga 1 birlik foyda keltiradi (xususiy foyda = 1 
 
 
 

---

48