O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

1. 
Iqtisodiyot va boshqaruv bo‘yicha konsultantlar assotsiatsiyasi 
Yevropa federatsiyasi (FEAKO). Unga 1960 y. Parijda asos solingan. 1991 yilda 
esa uning shtab –kvartirasi Bryusselga ko‘chirilgan. Hozirgi paytda Yevropa 
mamlakatlarining 25 milliy assotsiatsiyalari (har bir mamlakatdan bittadan, 
jumladan, G‘arbiy Yevropa mamlakatlaridan 17 ta va Markaziy va Sharqiy 
Yevropa mamlakatlaridan 8ta) FEAKO a’zolari hisoblanadi. Assotsiatsiyalar – 
FEAKO a’zolari hisoblanadi. Assotsiatsiyalar – FEAKO a’zolari 12000 
konsultantga ega, 1200 konsalting firmalarni o‘z ichiga oladi. 
2. 
Menejment – konsalting firmalar assotsiatsiyasi (AMKF). 
1929 ylda asos solingan. U dunyoda eng eski konsalting assotsiatsiyasi 
hisoblanadi. Bo‘lajak AQSH konsalting firmalari milliy assotsiatsiyasi (AKME) 
1990 yil o‘rtalariga kelib o‘zini xalqaro assotsatsiya sifatida ko‘rsatdi. O‘zining 
nomini «Butunjahon konsalting firmalar assotsiatsiyasi» deb atadi. FEAKOdan 
farqli ravishda AKME hozircha millatlararo emas, balki trans milliy birlashmadir. 
Chunki uning xalqaro maqomi shunga assoslanganki bu tashkilot a’zosi bo‘lib 
yirik Amerika konsalting firmalari hisoblanadi. Ular dunyoning barcha 
mintaqalarida filiallarga ega. 
Kasbiy konsalting assotsiatsiyasidan tashqari yana boshqa tashkilotlar ham 
mavjud. Qaysikim, konsultantlar menejment sohasida boshqa mutaxassislarga 
qo‘shiladilar: o‘qituvchilar, professional menejerlar va h.k. bu tashkilotlarga kiradi: 

Menejment taraqqiyoti Yevropa fondi (EFMD); 

---

65 

Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlari menejment taraqqiyoti 
assotsiatsiyasi (CEEMAN); 

Amerika menejment assotsiatsiyasi (AMA); 

Butunyapon menejment tashkiloti federatsiyasi (ZEH – NOH- REN). 
Xalqaro konsalting xizmatlari taraqqiyoti harakterli xususiyatlari shundaki, 
unga yirik auditorlik firmalarini faol joriy etish kiritilgan. Qaysikimki, yuqori 
elitalari ulkan qo‘shilishi natijasida uning saflari asta –sekin torayib 1980 yillar 
boshida «katta sakkizlik»ni tashkil etdi. 1990 yilga kelib, «oltilik», bugungi kunda 
«katta beshlik» ko‘rinishini oldi. Hozirgi «katta beshlik» ishtirokchilariga «Prays 
Uoterxua Kuprez», «Ernst end Yang», «KPMG», «Deloyt end Tush», «Artur 
Andersen»lar kiradi. 
Konsultatsiya berish buxgalterlik xizmatlari tabiiy davomi sifatida rivojlana 
boshladi. Bu firmalar jadal sur’atda o‘z manfaatlari ufqlarini kengaytirdilar va 
operatsion konsaltingda yetakchilikni egalladi. Ya’ni, operativ boshqaruv 
muammolarini hal etish sohasida boshqaruv hisobini va boshqaruv hisobotini 
yo‘lga qo‘yishni amalga oshirdi. Ichki moliyaviy menejment va asosiy biznes –
funksiya turli aspektlarini tartibga soldi. Bundan tashqari, konsultatsiya xizmatlari 
daromadlari oshishini tez baholab, an’anaviy auditlarga taqsimlangan holda 
strategik konsalting maydonida faol raqobat olib bora boshladi. 
Hozirgi zamon jahon industriyasi boshqaruv konsaltingida yuqori dinamik 
taraqqiyot kuzatilmoqda. Uning doirasida o‘n yillik yetakchilar ulushi to‘xtovsiz 
o‘smoqda. 
Boshqaruv konsaltingi industriyasining gurkirab o‘sishi bilan parallel 
ravishda soha yetakchilari hajmlari ko‘payish jarayonlari tezlashishi va ularni 
transmilliylashuvi kuzatilmoqda. Bu jarayonlarga misol qilib, organik asosda 
yiriklashuvni ta’minlagan alohida yetakchi kompaniyalarni ko‘rsatish mumkin. 
Oqibatda keyingi o‘n yilda ulkan qo‘shilishlar ro‘y berdi. 
Konsalting xizmatlari jahon bozori tizimida injener konsalting xizmati – 
injiniring va reinjiniring muhim o‘rin egallaydi. 
Injiniring (inglizcha engineering –ixtirochilik, bilim) o‘zida injener – 
konsultatsiya xizmati bo‘yicha korxonalar va ob’ektlar yaratishni namoyon etadi. 
U ob’ektga qo‘yilgan kapitalning samaradorligini oshirishda muhim usul 
hisoblanadi. Xizmatlar eksporti ma’lum shakllarini ishlab chiqaruvchi 
mamlakatdan buyurtmachi mamlakatga yetkazishni ko‘rib chiqadi (bilimlar, 
texnologiya va tajribalarni uzatish). Injinirning qayta tadqiqotlar o‘tkazish, texnik 
– iqtisodiy tayyorgarlik asoslari, loyiha hujjatlari to‘plami, shuningdek ishlab 
chiqarish va boshqaruvni tashkil qilish bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqish, 
uskunalarni ekspluatatsiya qilish va tayyor mahsulotni sotish kabi ishlarni o‘z 
ichiga oladi. 
Buyurtmachilarni qo‘yilgan kapitaldan eng yaxshi natija olishlari injinirning 
vazifasi hisoblanadi va bunga quyidagilar evaziga erishiladi: 

loyihalarni amalga oshirishga tizimli intizomlararo yondashuv; 

texnik va iqtisodiy qayta ishlashlarning ko‘p variantligi, buyurtmachi uchun 
optimal variantni tanlash bilan ularni moliyaviy baholash; 

---

66 

progressiv qurilish va ishlab chiqarish texnologiyalarni, uskunalarni, 
konstruksiya va turli muqobil manbalardan tayyorlanadigan materiallarning 
loyihalarini ishlab chiqishda ularni qo‘llash imkoniyatlarini hisobga olish; 
aniq sharoitga va buyurtmachi alohida talablarga javob berishini 
ta’minlaydi; 

loyihalarni amalga oshirishda boshqaruv va tashkil etishning barcha 
usullaridan hamma stadiyalarda foydalanish. 
Injiniring xizmatlari xalqaro savdosida ijrochi firma tanlovi to‘g‘ridan –
to‘g‘ri muzokaralar yoki pudrat savdosi (tender) chog‘idagi jarayonlarda 
o‘tkaziladi. 
Tender (ing. Tender – taklif, pudratga buyurtma) – bu pudrat savdosi 
o‘tkazishning konkurs shakli. O‘zidan taqdim etilgan davogarlar ofert nuqtai 
nazaridan musobaqalarni namoyon etadi, tender hujjatlariga ularni muvofiq 
kelishini aniqlaydi. 
Reinjiniring (ing. Re - engineering) – bu ishlab chiqarish – savdo va 
investitsion jarayonlar bilan xo‘jayinlik qiluvchi sub’ektni raqobatbardoshligini 
oshirish moliyaviy turg‘unligini boshqarish va tashkil etish tizimini qayta qurish 
bo‘yicha injener – konsultatsiya xizmati ko‘rsatadi. 
Reinjiniring ikki ko‘rinishda bo‘ladi: krizisli va taraqqiyotli. 
Krizisli reinjiniring xo‘jayinlik qiluvchi sub’ektga krizisli muammolarni hal 
qilishga qaratilgan. U moliyaviy –tijoriy va ishlab chiqarish –savdo faoliyati 
natijasi doimiy pasayib, raqobatbardoshlik keskin tushganda xo‘jayinlik qiluvchi 
sub’ektga yordam tariqasida qo‘llanadi. Bankrotlik tendensiyasi sezildimi va 
krizisni bartaraf etish kompleks choralari zarurmi darhol amalga oshiriladi. 
Taraqqiyot reinjiniringi taraqqiyot dinamikasi pasayganida va amaldagi 
ishlab chiqarish –savdo va investitsion jarayonlar boshqaruvi va tashkiliy 
strukturasi foyda olish bo‘yicha yuqori darajasiga yetganda qo‘llaniladi. 
7.§. Jahon axborot xizmatlari bozori 
Jahon axborot xizmatlari sektorining shakllanishida Internetning xizmat roli 
kattadir. U alohida industriya, ish o‘rinlari manbai, elektron biznes asosi, 
individual va korporativ iste’molchigacha axborot yetkazish vositasi bo‘lib xizmat 
qiladi. Bu hodisa ko‘lami, mohiyati chindan ham ulkan. Turli tahlilchilarning 
bahosicha, Internet – industriyasi umumiy aylanmasi 7trln. dollardan (2004 y.) 
ko‘proqni tashkil qiladi. 
Internetga keng qutbli kirish o‘ylab yangi servislar uchun asos yaratadi. 
Talab bo‘yicha video, interfaol ko‘ngil ochish, bilimni boyitadigan interfaol 
dasturlarga kirish, odatdagi video darajasidan yuqoriroq sifatga erishish shular 
jumlasidandir. Yana bu texnologiyalar ertangi kunniki emas, balki bugunniki. 
Internet personal kompyuterlar va mobil qurilmalar sonining oshishiga, unga 
ulanishga imkon beradi. 
Gartner Dataguest ma’lumotlariga ko‘ra, 2000 yil noyabrdan boshlab 
xosting (Webga axborot joylashtirish bo‘yicha xizmatlar) tarmoqda ishchanlik 

---

67 
faoliyatini taraqqiy etishga olib keldi. Eng avvalo butun elektron kommersiya katta 
rol o‘ynay boshladi. AQSH xosting bozorida tez o‘sish kutilgandi – 1999 y. 2,1 
mlrd. dollar. 2000 y. 2,8 mlrd. dollar, 2004 y. 9,3 mlrd. dollardan ko‘proq. 
Garther Dataguest xostingni ma’lumotlarni saqlash uchun uskunalar 
yetkazib beruvchi va ma’lum o‘tkazish qobiliyatga ega kanal sifatida harakterlaydi. 
Shuningdek turli darjadagi ma’muriy va boshqaruv xizmatlari jamlangan ma’lum 
disklar kengliklariga ega. 
Xosting provayder tomonidan maxsus xosting kompaniya xizmatlari bilan 
bir qatorda taqdim etilishi mumkin. Elektron kommersiya taraqqiyoti natijasida bu 
bozorning sezilarli o‘sishni kutish mumkin. Bunda ham ulgurji, ham chakana 
bozor taraqqiyoti ko‘zda tutilmoqda. Ya’ni servis provayderlar servisni ulgurji 
tarzda boshqa servis- provayderga sotishlari mumkin. Ular o‘z navbatida oxirgi 
foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatadilar. Mazkur bozor tarmoqda amaliy servis 
taqdim etuvchi kompaniyalar hisobi saqlanib turadi.