O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ATAMALAR IZOHLI LUG‘ATI
ADAB – hulqni chiroyli qilish, so‘zni va fe’lni soz qilish. AXLOQ – lotincha “moralis”, “mores” so‘zlaridan olingan bo‘lib, ma’nosi xulq, odat demakdir. Axloq so‘zi arabcha bo‘lib, xulq so‘zining ko‘pligidir. AXLOQIY BAHOLASH – ijtimoiy voqelikning turli hodi salarini va kishilarning xatti-harakatlarini ular qanday axloqiy ahamiyatga ega bo‘lishiga qarab ma’qullash yoki qoralash. AXLOQIY QOIDALAR – bir xildagi ish amallarga joriy qilinadi- gan umumiy talab va ta’qiqlar vositasi bilan kishilar xatti-harakatini tartibga soluvchi axloq-odob talablari. AXLOQIY ONG– ma’naviy faoliyat, bu faoliyatni tartibga soluv- chi, burchli bo‘lishning, insonga qo‘yiladigan talablar ning turli shak- llarida yuz beradigan axloqiy munosabatlarni va mazkur munosabat- larni tegishli tasavvurlar tarzida aks etishi. AHLI MA’NI - aql va idrok bilan ish ko‘ruvchi yuksak tafakkur sohiblari. AHLI SUVRAT – kibrlanish, viqorli bo‘lish, zebu ziynatga beril- ish, o‘zgalarga zulm o‘tkazishdan huzurlanish. AXLOQIY FAZILAT – odamni yaxshi ishlarni qilishga va go‘zal xul- qlar sohibi bo‘lishga da’vat etuvchi ichki (axloqiy) sifatlar. BARQARORLIK– inson ma’naviy borlig‘ida turli holatlar rat- sional va garmonik tarzda faoliyat olib borishi. BAXTU SAODAT– insonning oliy motivatsiyasi va maqsadi, mu- vozanat va barqarorlik. BEQARORLIK–inson moddiy va ma’naviy ehtiyojlarining doimiy tarzda o‘sib borishi. GEDONIZM – gedonizm (yunoncha, nedone- lazzatlanish) laz- zatlanib umr kechirish inson hayotining asl mazmunini tashkil eti- shi lozim, degan qarashga asos bo‘lgan g‘oya va turmush tarziga intilishni ifodalaydi. Gedonizmni mutlaqlashtirish inson hayotida moddiy boyliklar rolini oshirib, ma’naviy qadriyatlarga e’tiborni su- saytirishga olib keladi. DONOLIK – eng a’lo darajadagi narsalar to‘g‘risidagi eng yuqori bilim. IBRAT – arabcha o‘git, pand-nasihat, o‘rnak. INSON – biosotsial va ruhiy-ma’naviy mavjudod, o‘z-o‘zini tashkillashtiruvchi tizim. 155 INSON MA’NAVIY BORLIG‘I – murakkab strukturaga, ko‘plab xos- salarga, atributiv jihatlarga ega bo‘lgan murakkab tizim. IXLOS – kishining ijtimoiy voqelikdagi hodisa jarayonlarga mu- nosabati, qiziqishi, ishtiyoqi, ishonchi negizida shakl lanadigan, imoni, e’tiqodi, diyonati asosida takomillashib borib faoliyatga yo‘nalish beruvchi botiniy tuyg‘u, intilish, maqsadlar mujassamidir. ODAT – hamma tan olgan tartib-harakat tarzi, barcha etirof etgan ax- loqiy ko‘nikmaga aylangan va o‘zlashtirilgan hayot mezonlari. URF-ODAT – ijtimoiy guruh yoki jamiyat tomonidan qabul qilib olinadigan xulq-atvorning bir ko‘rinishi, kishilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni boshqarishning manaviy-axloqiy omili. O‘Z - O‘ZINI NAZORAT QILISH – insonning o‘z hatti harakatla- rini, emotsiyalarini boshqara olish qobiliyati. O‘Z-O‘ZINI TANQID QILISH – insonning o‘z harakatlaridagi hatolarni topa olishi, o‘z-o‘zidan qoniqmaslik asosida o‘z faoliyatini tanqidiy baholashi. O‘Z-O‘ZINI ANGLASH – insonning o‘z mavjudlik mohiyatini an- glashi, o‘z imkoniyatlarini to‘g‘ri baholay olishi. XULQ (ODOB) – deganda, rasm-taomul, odat-odatlarning bu- tunligi, odamlar o‘rtasida iqtisodiy tuzum taqozosi bilan, turmush sharoitning alohida tarzidan, an’analaridan paydo bo‘lgan va lekin muntazam qarashlar, qoidalar, yo‘l-yo‘riqlar tizimiga kirmagan mu- nosabatlarning xususiyati tushuniladi. Xulq (odob) – odamlarning amaliy xatti-harakati, odamlar o‘rtasidagi amaliy munosabatlardir. EVDEMONIZM – baxt-saodat, rohat-farog‘atni kishilar xayotin- ing oliy maqsadi deb hisoblaydigan axloqiy yo‘nalish. ETIKA – yunoncha “ethos” olingan bo‘lib, ma’nosi xulq, odat degan ma’noni bildiradi. Etika axloqning paydo bo‘lishi va tarixiy taraqqiyot qonuniyatlarini, axloqiy hodisalarning o‘ziga xos xususi- yatlarini, axloqning ijtimoiy mohiyatini va u orqali ijtimoiy jaray- onlarni o‘rganadi. ETIKET – inson va jamiyat tashqi madaniyatining asosiy qismi bo‘lib, yaxshi xulq, jamoat joylarida o‘zini to‘g‘ri tutish, tashqi qi- yofa va muomila madaniyati tarkibiy qismlarini o‘z ichiga oladi. ETOSFERA – axloqiy muhit E’TIQOD – inson shaxsining axloqiy qiyofasi bilan be vosita bog‘liq bo‘lgan ustuvor g‘oyalari va intilishlari. |