O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ISBN 978 9943-5591-6-5
© «IJOD-PRINT-2019-y» © OCHILOVA B.M-2019- y 3 KIRISH Bugungi kunda jamiyatda yaxshilikka intilib, yomonlikdan tiyilish, o‘z faoliyatiga tanqidiy yondashish, zo‘ravonlikdan voz kechish va hayotni hurmat qilish, hamjihatlik va ijti- moiy adolatga asoslangan tartib o‘rnatish, sabr-toqat va bag‘rikenglik, burch va ma’suliyat bilan inson omilini to‘liq ro‘yobga chiqarish qadriyat darajasiga ko‘tarildi va bun- day ma’naviy muhitni qaror toptirish ahamiyati kun sayin o‘sib bormoqda. Chunki, axloqiy ong va munosabat, ijtimoiy faoliyat, ijtimoiy siyosiy muloqot va o‘zini o‘zi anglash, o‘z- o‘zini tanqid orqali o‘z-o‘zini baholash va o‘z-o‘zini takomil- lashtirish zarurati jamiyatning ma’naviy-axloqiy muhitini, uning qiyofasini va ijtimoiy taraqqiyotining yo‘nalishlarini belgilab beradi. O‘zbekistonda Prezident Sh.M.Mirziyoyev tomonidan, yangicha tizimni shakllantirish borasidagi siyo- sat zamirida ham, eskirgan, qotib qolgan tizim elementlarini xaotik holatda beqarorlashtirish asosida yangicha sistemani barpo etish usuli ham sinergetik tafakkur asosida amalga oshirilmoqda 1 . Bugungi kunning asosiy talabi bo‘lgan shaxsning avvalo o‘ziga nisbatan tanqidiy tahlilning shakllanishi, o‘z man- faatini jamiyat manfaati bilan uyg‘unlashtirishining asosida insonning o‘zini-o‘zi nazorat qilishi, o‘zini-o‘zi boshqarishi va anglashi singari ma’naviy va sinergetik jihatlar birligi yotadi. Bu shaxs ma’naviy borlig‘ining ajralmas xossalari bo‘lgan tafakkur, erkinlik va ijodkorlik hodisalarida na- moyon bo‘ladi. Bu hodisalarning shaxs hayoti va faoliyati- ga turlicha ta’sir ko‘rsatishi masalasi hozirgi zamon axloq 1 Qarang: Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – T:.O‘zbekiston, 2017. -B.6. 4 falsafasining ba’zi muammolarini ko‘rib chiqishni taqozo etadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021-yillar- da O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasining yoshlarga doir davlat siyosatini takomillashtirish bandida, 2017-yil 18-iyuldagi “Yoshlarga oid davlat siyosati samaradorligini oshirish va O‘zbekiston yoshlar ittifoqi faoliyatini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi PQ-3138-son, 2017-yil 28-iyuldagi “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bos- qichga ko‘tarish to‘g‘risida”gi PQ-3160-son qarorlarida, 2018- yil 5 iyunda qabul qilingan 3775- sonli “Oliy ta’lim muassasala- rida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi qarorlari mazmunida ham shu kabi masalalar, xususan, gar- monik rivojlangan, kreativ fikrlaydigan, moddiy va ma’naviy qadriyatlarni yaratadigan shaxslarni tarbiyalash vazifasi bel- gilandi. Hozirgi vaqtda axloqsizlikni madaniyat deb bilish va ak- sincha, asl ma’naviy qadriyatlarni mensimasdan, eskilik sar- qiti deb qarash bilan bog‘liq holatlar bugungi taraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va ko‘pchilik butun jahonda bamisoli balo-qa- zodek tarqalib borayotgan bunday xurujlarga qarshi kura shish naqadar muhim ekanini anglab olmoqda. Bugungi zamon vo- qelikka ochiq ko‘z bilan, real va hushyor qarashni, jahonda va yon-atrofimizda mavjud bo‘lgan, tobora kuchayib bora yotgan ma’naviy tahdid va xatarlarni to‘g‘ri baholab, ulardan tegishli xulosa va saboqlar chiqarib yashashni talab etadi. “Inson bi- ror bir ishga azmu qaror etar ekan, yaxshilik va yomonlik, ax- loqiylik va axloqsizlik o‘rtasidan o‘ziga yo‘l tanlaydi. Bu tan- lov insonning o‘ziga bog‘liq bo‘lganligi uchun inson axloqiy mas’uliyatga egadir” 1 . 1 Manaviyat asosiy tushunchalar izohli lug‘ati. – T;. Manaviyat, 2013.B.110. 5 Belgilangan vazifalar va ko‘rsatmalardan kelib chiqib, hozirgi vaqtda ko‘z o‘ngimizda dunyoning geopolitik, iqti- sodiy va ijtimoiy, axborot-kommunikatsiya manzarasida chuqur o‘zgarishlar ro‘y berayotgan, turli mafkuralar tortishu- vi va sivilizatsiyalar to‘qnashuvi keskin tus olayotgan, butun jahonda ijtimoiy hayotning chuqur transformatsiyalashuvi yuz berayotgan bir vaziyatda yoshlar milliy xarakter sifatini ko‘rsatuvchi o‘zigi xos barometr vazifasini o‘taydigan mil- liy ma’naviy-axloqiy qiyofani shakllantirish, shu bilan birga, dun yoni chuqur anglaydigan, zamon bilan barobar qadam tashlaydigan shaxs omilini barqaror yuzaga chiqarish asosla- rini tasniflash, dinamikasini prognozlash zaruriyati dolzarb ahamiyat kasb etadi. Inson o‘z o‘zini tashkillashtiruvchi, bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib turuvchi murakkab sistemadir. U bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan tabiiy - organik, ijtimoiy - shaxsiy va ruhiy - axloqiy tuzilmalarning bir butunligidan tashkil topgan. Ushbu tuzulmalar uyg‘unligi o‘z-o‘zini tashkillashtirish va takomillashtirish imkonini oshiradi. Axloqiy tuzilma boshqa tuzilmalar singari o‘z-o‘zini tashkillashtirishi turli usullar bi- lan yuzaga keladi. Ma’naviy qadriyatlar shunday usullardan biri hisoblanadi. Ajdodlar ma’naviy axloqiy g‘oyalari bir necha o‘n asrlik tarixga ega bo‘lishiga qaramay, shaxs va jamiyat uchun qad- riyaviy ahamiyatini yo‘qotmagan. Ularda insonni yetuklikka chorlovchi diniy, ahloqiy, huquqiy, ijtimoiy, umuminsoniy hikmatlar mavjud va bu hikmatlar insonda barqaror sifatlarni ta’minlaydi. Chunonchi, Zardo‘shtiylik necha asrlar davomida insoni- yatning hissiy va aqliy olamiga ijobiy ta’sir o‘tkazib, kishilarni ezgulikka da’vat etib keldi. Qomusiy allomalar Beruniy, Ibn Sino, Forobiy, Ibn Rushd, Burhon-ud-din al-Marg‘inoniy, Yu- suf Xos Xojib, Alisher Navoiy manaviy merosi hanuz jahon tafakkur ahlini o‘ziga tortib keladi. Haqiqatdan, “bizning havas qilsa arziydigan buyuk tarixi- miz bor. 6 Havas qilsa arziydigan ulug‘ ajdodlarimiz bor. Havas qilsa arziydigan beqiyos boyliklarimiz bor” 1 . Bu borada, “biz bugungi kunimizni tushuntirib berish va kelajagimiz haqida xabar qilish uchun tarixni so‘roqqa tu- tamiz”, - deganda V.G. Belinskiy haq edi. Ma’naviy qadriyatlar mazmun mohiyatiga ko‘ra inson tar- biyasida funksionalligi va ijtimoiy xarakteri bilan aksiologik xususiyatga ega. Insonda axloq, odob, iymon, vijdon, halollik, mehnatsevarlik, baynalminalchilik, insonparvarlik, e’tiqod, vatanparvarlik, milliy va umuminsoniy tuyg‘u, burch va ma’suliyatni his qilish kabi axloqiy sifat va qoidalar qanchalik kuchli bo‘lsa, jamiyat taraqqiyotining zaminlari ham kenga- yadi, tinchlik, osoyishtalik, hamjihatlik barqaror bo‘ladi. Bun- day insonlar qancha ko‘p bo‘lsa, jamiyat shuncha barkamol bo‘ladi, ilm-fan, madaniyat rivoj topadi. Shuning uchun ham ma’rifatparvar mutafakkir Abdulla Avloniy qayd etganidek, “tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halo- kat, yo saodat – yo falokat masalasidir”. Mazkur o‘quv qo‘llanma shu maqsadga xizmat qilish ni- yatida yozildi. 1 Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –T.: O‘zbekiston, 2017. – B. 482. |