O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Besh narsaga bog‘langanman, besh narsadan
chekinganman. Ezgu fikrga bog‘langanman, yovuz fikrdan chekinganman. Ezgu kalomga bog‘langanman, yovuz kalomdan chekinganman. Ezgu amallarga bog‘langanman, yovuz olamdan che kinganman” 2 . Zardushtiylarda ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal birligi shu qadar kuchli ma’naviy qudratga ega bo‘lganki, hatto buni ular- ni har bir xatti-harakati, yashash tarzi, yerga, suv va havoga bo‘lgan cheksiz hurmatida anglash mumkin: “...Ezgu fikr, ezgu kalom, ezgu amalni kim, bu yerda va har yerda ulug‘lanadi va ulug‘langusi madh etaman. O‘zim ham jonu-dilim bilan yaxshilikka intilaman. 1 Konfutsiy. Suhbat va mulohazalar. –T:. Yangi asr avlodi, 2014.- B.158–160. 2 Avesto. –T:.Sharq, 2001. – B.113. 16 Ey Axura Mazda! Ey go‘zal Ardabihisht! Buni o‘zimizga munosib ko‘rdik: Ikki olamda ham eng go‘zal bo‘lgan fikr, kalom va amalni tanlaymiz” 1 . Yaxshilik bilan nopoklik, rivojlanish bilan tanazzul o‘rtasidagi doimiy kurash bu ta’limotning asosini tashkil qil- gan. “Zardushtiylar aqidasicha inson paydo bo‘lgandan beri odamzod andishasida ikki gavhar paydo bo‘lgan: biri andi- shada guftoru kirdorda yaxshilik bo‘lsa, ikkinchisi andishada kirdoru guftordagi yomonlikdir. Dono ana shu gavhardan yax- shilikni intihob etadi, nodon esa yomonlikni tanlaydi. Ana shu ikki gavhar bir-biriga payvast bo‘lganda, borlik va yo‘qlik, harakat va sukunat paydo bo‘ladi, natijada yomonlik va tanaz- zulni badxohlar tarafdorlik etsa, mavjudiyat va behro‘zlikni yaxshilik tarafdorlari payravlik qiladi, qo‘llashadi. Shuning uchun barcha odamlar “andeshai nek”, “guftori nek” hamda “kirdori nek”ka yuz tutib, “andeshai bad”, “kirdori bad” va “guftori bad”dan yuz o‘girib yashamoqlari, birining hamisha barqarorligini, ikkinchisining esa mahkumligini ta’minlash uchun kurashmoqlari zarur, zeroki, ularning birida odamu olam kamoloti in’ikos etsa, ikkinchisida inson va hayot razo- lati namoyon bo‘ladi. “Avesto”da ana shu mezonning nazariy va amaliy jihat- larining mukammal tasnifi berilgan hamda har bir kishining hayotda, ishda va amalda ularni bajarish, axloq me’yorlariga rioya qilish yo‘l-yo‘riqlari ko‘rsatilgan: 1. Andeshai nek: Tangrining yagonaligiga inonmoq, imonda sobitlik, tavakkul, qanoat, xayrixohlik, mehribonlik, haq tanimoq, sulhjuylik, kechirimlik bo‘la bilish, oshnochilik, shijoatlilik, rahmli va muruvvatli bo‘lmoq, poktiynatlik, in- sof, xushxulqlilik, beozorlik, ochiqyuzlik, ehsonlilik, nafsini chegaralash, kasb va ilmni sevmoq, mas’uliyatlilik va haqi- qatparast bo‘lmoqdan iborat. 1 Avesto. –T:.Sharq, 2001. – B.235. 17 2. Guftori nek: yagona Tangriga hamdu sano aytmoq, to‘g‘ri so‘zlilik, ahdida sobitlik, haqgo‘ylik, salom va ta’zimda bo‘lmoq, durustgo‘ylik, to‘g‘ri va rost guvohlik bermoq, shirinkalomlik, o‘ylab, sinab gapirmoq, rost qavllikdan iborat. 3. Kirdori nek: Tangri va payg‘ambar buyurgan farz va sunnatlarga so‘zsiz itoat etmoq hamda ularni bajarmoq, yax- shi ishlash, omonatga xiyonat qilmaslik, ojizlarni qo‘llash, serg‘ayrat bo‘lmoq, xalq uchun, Vatan uchun xizmat qilmoq, mehmondo‘stlik, parhezkorlik, yomon ishlardan yuz o‘girmoq, mehribonlik, insonsevarlik, jamiyat qonunlariga itoat etmoq, o‘tganlarni esda tutish, haqiqattalab bo‘lmoq, bemorlar holi- dan xabar olib turmoq, muhtojlarga yordam berish, o‘z ishi va kasbiga mehr qo‘yish, adolatli bo‘lmoqdan iboratdir. 1. Andeshai bad: Xurofotparastlik, Tangrini tanimaslik, kufr, g‘urur, badxohlik, dushmanlik, haqiqatga ishonmaslik, hadiksirash, jangarilik, suqko‘zlik, toshbag‘irlik, insofsizlik, hasad, g‘arazgo‘ylik, nafs bandasi bo‘lmoq, xasislik, dilsiyoh- lik, vafosizlik, badxulqlik, ishi va kasbiga mas’uliyatsizlik, nodonlik, parhezni bilmaslik, bahonatalab bo‘lmoq, shakkok- lik, nodurustlik, ginalik, nayrangbozlik, g‘aflatga berilmoqdan iborat. 2. Guftori bad: Tangrini unutmoq, yolg‘onchilik, tuh- matchilik, yolg‘on guvohlik bermoq, vafosizlik, ahdshikan- lik, kufr aytmoq, nohaqlik, qasamxo‘rlik, achchiqzabonlik, o‘ylamay gapirmoq, nodurust hukmga kelmoqdan iborat. 3. Kirdori bad: Xudo va payg‘ambarga itoat etmaslik, tanballik va ishyoqmaslik, o‘g‘rilik, qotillik, mardumozorlik, ta’magirlik, sitamgarlik, hunarsizlik, bilimsizlik, omonatga xi- yonat, haromxo‘rlik, intiqomchilik, makkorlik, shoshqaloqlilik, zolim va badxohlarni qo‘llash, noravobinlik, badaxloqlik, zai- fozor bo‘lmoq, ziyonkorlik va boshqalar tashkil qiladi. Hayot axloq va ma’naviyatning ana shu mezonlarining barcha jihatlari Zardusht va’zlarida, payg‘ambarning Tangri bilan ruhiy muloqotlari – me’roj voqeasida o‘z aksini topgan” 1 . 1 Qarang: Homidiy H. Avestodan shohnomagacha.T:. Sharq, 2007.-B.39-41. 18 Zardushtiylik ta’limotida insoniyatni ezgulikka chorlash va yaxshilikning mukofoti eng ulug‘, eng go‘zal, eng a’lo qismat ekanligi bir necha bor ta’kidlangan. Jumladan, “Avesto”da shunday deyiladi: Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|