O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Mineral moddalar. Bakteriyalar tarkibiga mineral moddalar (fosfor, oltingugurt, magniy, kaliy, kalsiy, temir, sili-siy, xlor), mikroelementlar, (molibden, kobalt, marganets, sink, mis va boshqalar) kiradi. Oddiy sun’iyoziq muhitlarida о‘stirilgan bakteriyalarning hujayrasi tarkibida mineral moddalar u mumi quruq moddalardan 2 — 14% gacha kо‘p bо‘ladi.
Quruq qoldiq. Bakteriyalar quruq qoldig‘iiing organik qismi oksiddan, nuklein kislotalardan, uglevodlardan, lipid va boshqa birikmalardan iborat.
Oqsillar. Bakteriya oqsillarining talaygina qismi murakkab va tarkibida nuklein kislotalar bor. Nuklein proteidlardan iborat. Bakteriyalarning hujayralaridagi oqsillarnint hajmi va sifati mikroblarning turiga va oziq muhitining tarkibiga bog‘liqdir. Antigen, toksin va fermentlar oqsillar bо‘lib, mikroblarning hayot faoliyatida rol о‘ynaydilar.
Oqsillar — oddiy oqsillarga, proteinlar va murakkab proteidlarga bо‘linadi.
Proteinlar gidrolizda aminokislotalar hosil qiladi. A.M.Kuzin ma’lumotiga kо‘ra patogen mikrob oqsillarida asosan 9 ta aminokislotalar bor, bu: lizin, argikin, gistidin, prolin, triptofai, tirozin, valin, fenilalanin va leysin. Boshqa mikroblarning oqsillarida zsa 15 — 20 aminokislotalargacha bor.
Proteidlar nuklein kislota bilan birlashganda — nukleo-proteidlarni, polisaxaridlar bilan birlashganda esa — glyukoproteidlar va yog‘simon moddalar bilan birlashganda — lipo-proteidlarni hosil qiladilar. Nukleoproteidlar oqsillarning asosiy qismini egallaydi, kо‘payishda va nasl qoldirishda aktiv ishtirok etadi. Mikroblarning hayot faoliyatida nuklein kislotalarning ham ahamiyati katta. Nuklein kislotalardan ikkitasi ma’lum:

1. Ribonuklein kislota (RNK).

2. Dioksiribonuklein kislota (DNK).
Kо‘pincha dioksiribonuklein kislota (DNK) mikroblar hujayrasining о‘zak moddalarida, ribonuklein kislota (RNK) esa sitoplazmada joylashadi. Viruslarning tarkibida bita nuklein kislota yoki ribonuklein (RNK) yoki dioksiribonuklein (DNK) bо‘ladi. Proteidlardan bо‘lgan xromoproteidlarning nafas olishida ishtirok etuvchi fermentlar katalizator sifatida katta ahmiyatga ega. Mikroblarning hujayralaridagi nukleoproteidlar va nuklein kislotalarning mikdori ularning yoshiga va sharoitga qarab о‘zgarishi mumkin. Oqsillardan tashqari mikroblar quruq qoldig‘ining tarkibida uglevodlar xam bor.