O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “iqtisodiyot

Nazorat uchun savollar:
1.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаridа kаdrlаr sаlоhiyati nimani anglatadi?
2. Haqiqiy (haqiqiy) ish vaqti fondi qanday aniqlanadi?
3.Хоdimlаr tаrkibi vа sоnini rеjаlаshtiriladi?
4.Mehnat vа ish jоylаrini oqilona qanday tаshkil etiladi?
5.Kоrхоnаdа mehnat unumdоrligi vа uni bаholаshning аsоsiy ko‘rsatkichlаri qanday aniqlanadi?
6. Mehnat unumdоrligini оshirishni qanday yo‘llаrimavjud?


7-mаvzu. Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаridа mehnatgа хаq: to‘lаsh
Reja
1.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаridа mehnatgа хаq to‘lаshning mоhiyati vа tаmоyillаri.
2.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаridа mehnatgа хаq to‘lаsh tizimi vа shаkllаri.
3.Ishbаy vа vаqtbаy ish хаqi to‘lоvlаri.
4.Ish хаqi fоndi vа uning tаrkibi.
5.Аvtоmоbil trаnspоrti хоdimlаrigа ish хаqi to‘lоvlаrini аmаlgа оshirish mехаnizmlаriii tаkоmillаshtirish yo‘llаri.


7.1.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаridа mehnatgа хаq to‘lаshning mоhiyati vа tаmоyillаri
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat munosabatlarini tartibga solishda ishchilarning ish haqi tizimi muhim rol o‘ynaydi.
Erkin mehnat va mehnat bozori faoliyat yuritganda, ish haqini belgilash muammosi ishchi kuchining bozor narxini aniqlash muammosiga aylanadi. Bunday sharoitda mehnatga haq to‘lash shartlarini belgilash ishchi kuchining talab va taklif nisbatlarini hisobga oladi. Mehnat haqini belgilashning shartnoma shakli mehnat resurslari bozorida ustunlikka aylanadi.
Rossiya federatsiyasi mehnat kodeksi "ish haqi" tushunchasini belgilaydi: bu ish beruvchi tomonidan to‘lovlarni tashkil etish va amalga oshirishni ta'minlash bilan bog'liq munosabatlar tizimi
Xodimlarga ularning mehnatlari uchun qonunlar, boshqa normativ-huquqiy hujjatlar, jamoa shartnomalari, kelishuvlar, mehnat shartnomalariga muvofiq.
Ish haqi mehnat miqdori, sifati va samaradorligiga qarab belgilanadi va korxona xodimlarining daromadlarining eng muhim manbai bo‘lib, u ijtimoiy imtiyozlar, aktsiyalar bo‘yicha dividendlar va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishchilarning ish haqi va daromadlari mehnat unumdorligini oshirishni rag'batlantirish, xizmatlar sifatini yaxshilash, barcha turdagi resurslarni tejashning muhim vositasidir. Shuning uchun mehnatga haq to‘lashni tashkil etish xodimlarning o‘z mehnatining yakuniy natijalarida moddiy manfaatdorlik tamoyiliga asoslangan bo‘lishi kerak.
- Mehnat miqdori va sifati bo‘yicha to‘lov har bir korxonaning rivojlanish manfaatlarini xodimlarning o‘z mehnatining natijalarida shaxsiy moddiy manfaatdorligi bilan birlashtiradi. Ko‘proq miqdor va sifat jihatidan yaxshi ish haqi yuqori to‘lov bilan rag'batlantiriladi.
- Boshqaruvning bozor sharoitlarida ish haqini tashkil etish xodimlarning mehnat haqi shakllari, tizimlari va miqdorini belgilashda korxonalarning mustaqilligi tamoyilining kombinatsiyasi asosida amalga oshiriladi va davlat va kasaba uyushmalari tomonidan mehnatga haq to‘lashni tartibga soladi.
- 130 mehnat kodeksi xodimlarning ish haqi
- O`zbekistonda eng kam ish haqining miqdori;
- ish haqining Real miqdori oshishini ta'minlovchi chora-tadbirlar;
- ish beruvchining buyrug'i bilan ish haqidan ushlab turish asoslari va miqdorlari ro‘yxatini cheklash;
- ish beruvchining faoliyati to‘xtatilganda va federal qonunlarga muvofiq uning to‘lovga layoqatsizligi uchun xodim tomonidan ish haqini olishni ta'minlash;
- ish haqini to‘liq va o‘z vaqtida to‘lash va mehnatga haq to‘lash bo‘yicha davlat kafolatlarini amalga oshirish ustidan davlat nazorati va nazorati;
- Rossiya federatsiyasi mehnat kodeksida, qonunlarda, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda, jamoaviy bitimlarda, bitimlarda belgilangan talablarni buzganlik uchun ish beruvchilarning javobgarligi;
- ish haqini to‘lash muddati va tartibi.
Davlat tomonidan tartibga solish ish haqining o‘sish sur'atlarini inflyatsiya darajasi, tovarlar va xizmatlar narxining oshishi, ishchilarning turmush sharoiti va mehnat sharoitlariga sezilarli ta'sir ko‘rsatadigan korxonalarning yashash joyining o‘ziga xos xususiyatlari bilan mos kelishiga imkon beradi.. Ish haqini tashkil etish, qoida tariqasida, ish beruvchilar va korxona xodimlari o‘rtasida kasaba uyushmalari timsolida bir yildan uch yilgacha tuzilgan jamoa shartnomalari asosida tuziladi. Shartnomalarda mehnat haqi, mukofot, nafaqa, kompensatsiya, qo‘shimcha to‘lovlar shakllari, tizimlari va miqdori, narxlarning oshishi, inflyatsiya darajasi, jamoa shartnomasi ko‘rsatkichlarining bajarilishi, bandlik, qayta o‘qitish, xodimlarni ozod qilish shartlari, ish vaqti va dam olish vaqti, ta'tillar, xodimlarning mehnat sharoitlari va xavfsizligini yaxshilash, iqtisodiy xavfsizlik va sog'liqni saqlash, xodimlar uchun imtiyozlar va boshqalar tartibga solinadi.
Jamoa shartnomasida ish haqining Real miqdori darajasini oshirish maqsadida tovarlar va xizmatlar uchun iste'mol narxlari oshishi munosabati bilan indeksatsiya qilish ko‘zda tutilgan.
Ish haqi miqdorini belgilovchi elementlardan biri eng kam ish haqi-inson sog'lig'ini saqlash va uning hayotiy faoliyatini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan moddiy tovarlar va xizmatlarni iste'mol qilishning minimal tarkibi va tuzilmasining ko‘rsatkichidir. Maqsadli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, SMICNI asoslash va keksa yoshdagi mehnat pensiyasini amalga oshirish va eng kam ishsizlik nafaqasi va talabalar stipendiyalarini o‘rnatish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Eng kam ish haqi miqdori oddiy mehnat sharoitlarida oddiy ishlarni bajarish uchun ish bilan band bo‘lgan shaxslar tomonidan olinadigan oylik hisob-kitoblarda naqd to‘lovlar shaklida hisoblangan malakasiz mehnat qiymatining eng past chegarasi hisoblanadi. Eng kam ish haqi miqdori davlatning hayoti va iqtisodiy imkoniyatlarini hisobga olgan holda belgilanadi.
Muayyan shaklni (ish haqi tizimini) tanlash ko‘plab omillarga bog'liq, ammo har qanday holatda tanlangan tizim korxona oldida turgan strategik maqsadlarni aks ettirishi va xodimlarning resurslari va moddiy manfaatlarini hisobga olishi kerak. Mehnatga haq to‘lash tizimini tanlashning to‘g'riligi uning iqtisodiy samaradorligi bo‘lishi kerak.
Rossiya federatsiyasi mehnat kodeksida va Rossiya federatsiyasi hukumati normativ hujjatlarida nazarda tutilgan qo‘shimcha to‘lovlar va nafaqalar, xususan, ish vaqtidan tashqari ish uchun belgilangan, kechalari (22 dan 6.00 gacha) bayramlarda ishlash uchun, qismga Shift ajratish bilan ishlash, og'ir va zararli mehnat sharoitlari bilan ishlash, kasb-hunarlarni birlashtirish, haydovchilar uchun sinf va boshqalar.
Xodimlarning o‘z mehnati natijalarida qiziqishini kuchaytirish maqsadida tashkilot mukofot, yillik mukofot, yil xizmati uchun to‘lovlar shaklida ishda miqdoriy va sifatli yutuqlar uchun moddiy rag'batlantirishning turli shakllarini keng qo‘llamoqda.
Mukofotlar-ish haqining qo‘shimcha qismi-yuqori miqdoriy va sifatli mehnat natijalariga erishish uchun to‘lanadi va muntazam ravishda amalga oshiriladi. Ularning to‘lov miqdori oldindan belgilangan miqdor va sifat ko‘rsatkichlariga erishishga bog'liq bo‘lib, ular bonus shartlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Korxonalar o‘zlarini barcha toifadagi ishchilarni, mutaxassislarni va xodimlarni, rahbar xodimlarni (davlat va kommunal korxonalar bundan mustasno) mukofotlash to‘g'risidagi nizomni ishlab chiqadi va tasdiqlaydi.
Ishchilarning barcha toifalari uchun bonus daromadlarning o‘sishiga, tannarxning pasayishiga, moddiy va yoqilg'i - energetika resurslarini tejashga bog'liq.
Har bir tarkibiy bo‘linmaning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda mukofotlash to‘g'risidagi Nizomda va uning oldida turgan vazifalar aniqlanishi kerak:
- bonus ko‘rsatkichlari, shu jumladan ularning chegarasi;
- bonus shartlari;
- depremirovaniya shartlari ( reklama, nikoh, mehnat intizomini buzish, texnologik foydalanish qoidalari, texnologik jarayon va h. K.) - to‘liq yoki qisman;
- bonus shartlari (oylik, har chorakda).