O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti ishanova m

Milliy  an’analar  ma’naviy  sog‘lom  oilani  barpo  etadi 
Sog‘lom 
 
milliylik  barq  urgan  joyda  umumbashariy  fazilatlarning  qadriga 
yetish  ham  ortadi,  millatlar  o‘rtasidagi  do‘stona  munosabatlar  ham  kamol  topadi. 
O`zimizga  ham,  boshqalarga  ham  go‘zallik  va  odob  timsoli  bo‘ladigan  kelin 
tushirish  odatimizni  olaylik.  Karnay-surnay  sadolari  yangragan  ko`chada  to`y, 
shodlik,  mahalla  ahli  to‘planadi.  Agar  to`y  kechasini  olib  boradigan  shilqim 
nasihatgo`ylarning  har  bir  to‘yda  takrorlayverib  siyqasi  chiqqan  so‘zlarini 
e’tiborga  olmasak,  quloqlarni  kar  qiladigan  darajadagi  baland  pardalarda 
ayuhannos ko‘taradigan ansambllarning «Bari gal», «Ey sanam», «Qora ko’z bo‘y-
bo‘y»,  «Chakra-chakidan  girad»,  «Guloyim»  singari  xonishlarini  mustasno 
qilganda, to`ylarimiz  chinakam  jamoatchilik  ramzidir. 
Turmushimizda    shunaqa    voqealar  ham  uchrab  turadi:  to‘y  qiluvchining 
ahvoli    nochorroq,  hali  uy-joyi  bitmagan,  ro‘zg`orida  kamchiliklari  ko‘p,  bolalar 
oyoqqa  turmagan.  Lekin  u  mahallani  va  yor-birodarlarini  nahorgi  oshga  taklif 

---

58 
 
qiladi.  Shunda  ba’zi  birovlar  «ahvoling  shu-ku,  topganingni  bola-chaqangga  sarf 
qilsang  bo`lmaydimi?»  degan  fikrga  boradilar.  To‘g‘ri,  shunday    qilish  mumkin 
edi.  Lekin  men  bu  oilaning  kamtarona  oshini  xalqimizga  xos  kamtarlik  va  o‘z 
bolalarini  jamoa  orasiga  olib  kirib,  ularda  ko‘pchilik  bilan  bahamjihat  hayot 
kechirishga o`rgatish deb bilaman. Nahorgi oshga ketadigan sarf  bilan  ro‘zg‘orni 
batamom  tiklab  bo`lmaydi.  Lekin  biror  kishi  yoki  oilaning  obro‘si,  insoniyligi, 
milliy  tuyg‘usi  tiklanadi.  Bu  ham  yaxshi  fazilatlarni  ro`yobga  chiqarish  va 
tarbiyalashning    o`zbekona    yo‘lidir.  Men  o‘z  boyligini  va  mavqeini  ko‘z-ko‘z 
qilish  niyatida  qilinadigan hashamatli to‘ylarni ko‘zda tutayotganim yo`q. Bunaqa 
isrofgarchilikka  va  manmanlikka asoslangan to‘ylar obro` emas, nafrat keltiradi. 
O`zbek  to‘y  marosimlari  haqida  gapirsak,  quda-andalarning  nozik  muomalalari, 
kelin  va  kuyovga  ko‘rsatiladigan  mulozamatlar,  iliq  bordi-keldilarni  ko‘rib, 
nihoyatda  ta’sirlanib  ketasan,  kishi.  Ko‘chani  to‘ldirib  karnay-surnay  sadolari 
ostida  kelayotgan  kuyov  va  uning  jo‘ralarini  tomosha    qilish  uchun  yosh-yalang 
tashqariga  otiladi, derazalarning pardalari orqasidan kelinchaklar nigoh tashlaydi. 
Kelin  darvozasi  oldida  ikki  tomonga  saf  tortgan  qarindosh-urug‘lar,  qo‘ni-
qo‘shnilar  qo‘li  ko`ksida, ota ko‘zlarida yosh  qalqigan. Hatto «kuyovning bo`yi 
past  ekan»,  «kuyov  sariqmi?»,  «kuyov  baland  bo`yli  ekan-a»  singari  so‘zlarning 
mahalla oralab tarqalishida ham ajib bir hosiyat bor. Mahalla birgalashib kuyovga 
baho berayotgandek,    uni o`z  farzandi qilib  qabul  qilayotgandek  bo‘ladi. Mahalla 
shu  daqiqadan  boshlab  bitta  qarindoshga  ko’payganday  tuyuladi.  U  shu 
mahallaning,  shu ko‘chaning, qo‘yingki, hammaning kuyovi. 
          Keyinroq  biror  joyda  uni  uchratib  qolganda  ham  «kuyov»  deb  samimiy 
murojaat 
qilamiz. 
Ana 
shunday 
go‘zal 
an’analarimizni 
ba’zan 
bachkanalashtiradigan  qiliqlar  ham  paydo  bo‘lib  qolmoqda.  Kuyovjo`ralarning 
o‘ynab-kulib  qaynota  darvozasiga  kelishi  yaxshi.  Lekin  biroz  «qizishib»  olgan 
yoshlarning  haddan  ortiq  qichqirishlari-chi?  Kuyovjo‘ralar  qatorida  avtobusni 
to‘ldirib  keladigan  «zumrasha»lar-chi?  Ayniqsa,  darvozadan  kirishdagi  ur-
to‘polon-chi?  Bu  xunuklik  va  adabsizlikning  alomati  emasmi?  Yoki  nikohga 
jo‘nash  paytida kelin  uyi  oldidan  jilgan  engil  mashinalarning signallarini qo‘shni 

---

59 
 
mashallaga yetgudek muntazam chalinishi ham madaniy bezorilikning bir alomati 
emasmi?  Ajoyib  milliy  an’analarimizni  bunday  bema’ni  zamonaviylashtirishning 
oldini olsa bo‘ladi. Buning uchun mahalla ahli maslahat chog‘i 
 
kelishib  olishlari 
mumkin.  Axir  o‘zbek  xonadonlarida  kechadigan  har  bir  ma’raka  tarbiyaviy 
yo’nalishi bilan ajralib turadi-ku? 
O‘zbek  xonadonlarida  asrlar  mobaynida  hukm  surib  kelayotgan  ertalabki 
kelin  salom,  kelinlarning  barvaqt  turib  hovli  va  darvoza  oldilarini  supurib-sidirib 
qo`yishlari va  keksa  qaynona-qaynotalarga  nonushta  tayyorlab, tavoze  bilan  choy 
uzatishlari milliy-ma’naviy qadriyatlarimizga yorqin misol emasmi? 
 Yaqinda bir oilaviy janjalga guvoh bo`ldim. Kuyovning o‘ta injiq va tirnoq 
ichidan  kir  qidirish  odatlarini  bir  yoqqa  qo‘yib,  yoshgina  umr  yo‘ldoshi  oldiga 
qo‘yayotgan  talablarga  quloq  tutilsa,  uning  gaplarida  ham  jon  borligi  sezildi. 
Uning  xotiniga e’tirozlari quyidagicha edi: «Ertalab ishga ketayotganimda «yaxshi 
boring»,  kechqurun  xizmatdan  qaytsam,  «yaxshi  keldingizmi?»  demaydi.  Biror 
qarindosh-urug`larim kelsa «xush kelibsizlar», ketishayotganda «yaxshi boringlar» 
demaydi.  Piyolaga  choy  quyib  uzatmaydi,  har  kimning  oldidagi  piyolaga 
sharillatib  choy quyadi. Shimlarimga vaqtida dazmol urilmaydi, oq ko‘ylagimning 
yirtilgan  joyini sariq ip bilan chatib qo`yibdi» va hokazo. Ana shu sabablar bahona 
yigit yosh bolali xotinini uydan haydab yuborish arafasida ekan.  
Ikki  tomonga  nasihat  qilindi.  Yigitning  injiqligi,  noo‘rin  gumonsirashi, 
«erkakcha»  muomalasi,  uy-ro‘zror  ishlariga  aralashmasligi  aytib  o‘tildi.  Rus 
maktabini  bitirgan  kelin  tabiatidagi  ayrim  sifatlar  ham  ko`rsatildi.  Biror  jiddiy 
sababsiz  buzilish  oldida  turgan  oila  mahalla  oqsoqollari  aralashuvi  bilan  saqlab 
qolindi. Kattalarning  aqlli  maslahati yoshlarga malhamdek zarur.