O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

8.2. Qishloq turizmini rivojlantirishning xorij tajribasi 
Agroturizmning turizm sanoatining alohida yo'nalishi sifatida kelib chiqishi 
20-asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi. Ko'plab tadqiqotchilar buni o'tgan 
asrning oxirida ekologik muammolar to'g'risida xabardorlikning oshishi, 
jamiyatdagi texnogen bosimlarning oshishi va urbanizatsiya o'sib borayotgani 
bilan izohlashadi, bu esa tabiiy ravishda qadriyatlar va ustuvorliklar tizimining 
o'zgarishiga olib keladi. Qishloq (agrar) turizmi dastlab, chet ellarda keng tarqalib, 
bu mamlakatlar hunarmandchilik, milliy urf-odatlar va madaniy qadriyatlarni 
rivojlantirish orqali qishloq aholi punktlarining yo'qolishini saqlab qolishga 
intildilar
55
. Tushkunlikka uchragan qishloq joylariga sayyohlarni jalb qilish 
mahalliy ishlab chiqariladigan mahsulotlarga talabni yaratdi va Yevropaning 
qishloq xo'jaligi hududlarida ma'lum bir turmush darajasini ta'minladi
56
.
Yevropada qishloq turizmi tarixi 200 yildan ko'proq vaqtni tashkil etadi, 
ammo tarmoq XX asrning 50-yillarida Frantsiyada birinchi marta sayyohlarni 
qishloq joylarda joylashtirish uchun mehmon uylari uyushmasi paydo bo'lganida 
tizimli rivojlana boshladi. Aynan o'sha paytda ushbu sohaning iqtisodiy, siyosiy va 
ijtimoiy salohiyati ko’rindi. 
Agroturizmning tashkiliy va qonunchilik asoslari birinchi marta Frantsiyada 
1955 yilda Qishloq xo'jaligi va turizm uyushmasi tashkil etilganda shakllandi. 10 yil 
o'tgach, 1965 yilda Italiyada shunga o'xshash uyushma tashkil etildi. Bugungi kunda 
bunday uyushmalar Evropaning aksariyat mamlakatlarida faoliyat ko'rsatmoqda. 
Agroturizm uyushmalari doirasida turoperatorlar, agroturizm biznesi va hukumat 
vakillari bilan o'zaro aloqalarni o'rnatish, ularning hamkorligini ta'minlash, turizm 
xizmatlarini yetkazib beruvchilarning umumiy manfaatlarini ifoda etish, 
agroturizmni rivojlantirish strategiyalarini ishlab chiqish, turistik mahsulotlarni 
siljitish va hk. kabi asosiy vazifalar amalga oshiriladi.
Xorijiy davlatlar tajribasini o'rganish shuni ko'rsatmoqdaki, qishloq joylarda 
noagrar faoliyat turlarini, xususan, agroturizmni rivojlantirish yangi muqobil ish 
o'rinlari yaratish va qishloq joylarini rivojlantirish orqali qishloqlarda ijtimoiy 
keskinlikni kamaytirishga yordam beradi
57
. Agroturizmning rivojlanishi ham 
ijtimoiy, ham iqtisodiy jihatdan samarali bo'lishi mumkin. Qishloq xo'jaligi 
55
Songkhla T.N. Interactions between agro-tourism and local agricultural resources management: a case study of 
agro-tourism destinations in Chang Klang District, Southern Thailand // Discourse journal of agriculture and food 
sciences. 2013. Vol. 1. No. 4. P. 54-67. 
56
Leco F., Hernández J.M., Campón A.M. Rural tourists and their attitudes and motivations towards the practice of 
environmental activities such as agrotourism // International journal of environmental research. 2012. Vol. 7. No. 1. P. 
255-264. 
57
Воробчуков, С.А. Проблемы и пути повышение конкурентоспособности аграрного туризма [Текст]: / С.А. 
Воробчуков/ Теория и практика управления современной организацией. Сборник научных трудов кафедры 
менеджмента СГУТ и КД – Сочи: РИО СГУТ и КД, 2007–210 с. 

---

91 
turizmiga kirish to'siqlari kam, umumiy qishloq va turistik infratuzilmani yaratishga, 
shuningdek mahalliy aholining hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi. 
Mutaxassislar jahon agroturizmining rivojlanishidagi bir nechta "to'lqinlarni" 
ajratib ko’rsatadilar.
Agroturizm rivojlanishining "birinchi to'lqini" G'arbiy Yevropada, masalan, 
Frantsiya, Italiya, Angliya, Germaniya, Ispaniya va boshqa mamlakatlarda paydo 
bo'lganligi tan olinadi. Agar ushbu hodisaning paydo bo'lishiga turlicha sabablar 
mavjud bo'lsa, u holda qishloq xo’jaligi sohasidagi iqtisodiy inqiroz asosiy omil 
sifatida qaralishi kerak. Ushbu iqtisodiy inqiroz Yevropa ittifoqi doirasida qabul 
qilingan qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmlarini kvotalash 
choralari, AQSh qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilarining raqobati va milliy 
qishloq 
xo'jaligi 
ishlab 
chiqaruvchilarining 
manfaatlarini himoya 
qilish 
imkoniyatining yo’qligi bilan bog’liq.
Agroturizm rivojlanishining "ikkinchi to'lqini"ga mutaxassislar, iqtisodiy 
(qishloq xo'jaligini qo'llab-quvvatlash istagi) va ijtimoiy-psixologik sabablar 
(qishloq joylarida dam olish jozibadorligini sayyohlar ongida oshirish) bilan bir 
qatorda, ekologik omillar (an'anaviy ravishda katta sayyohlar oqimini jalb qiladigan 
tabiiy muhit va madaniy-tarixiy markazlarga yuklarni kamaytirish zarurati bilan 
bog’liq) oldinga chiqqan mamlakatlarni, Kipr, Gretsiya, AQSh va b. kiritadilar
. 
Bu 
mamlakatlarda agroturizm rivojlanishining asosiy xususiyati shundan iboratki, 
ushbu sohadagi yetakchi mamlakatlar tajribasiga asoslanib, ushbu muammoni davlat 
tuzilmalari darajasida hal etishda yuqori markazlashtirish mavjud edi. 
Agroturizm rivojlanishining "uchinchi to'lqini" keyinchalik Evropa Ittifoqiga 
qo'shilib, ushbu sohadagi tajribasining davomchilari bo'lgan Sharqiy Yevropa 
mamlakatlarini o'z ichiga oladi. Ushbu davlatlarda agroturizmning rivojlanishiga 
davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashdan tashqari Yevropa Ittifoqining katta 
moliyaviy yordami sabab bo’ldi. Turizm sanoatining ushbu sektorini nisbatan kech 
faol o’zlashtirilishiga qaramay, ushbu mamlakatlarning bir qismi bu sohada katta 
yutuqlarga erishdilar. Bunday rivojlanishning misoli Polshadir, u agroturizmning 
ba'zi ko'rsatkichlariga ko'ra tan olingan Yevropa agroturizm ilg’orlaridan orqada 
qolmaydi. 
Sobiq ittifoq mamlakatlari dunyoda agroturizm rivojlanishining "to'rtinchi 
to'lqini" deb nomlanadi. Bu mamlakatlarda agroturizm turizm sanoatining mustaqil 
tarmog'i sifatida faqatgina 2000-yillarda rivojlana boshladi.
Ijtimoiy-falsafiy, 
iqtisodiy 
va 
ijtimoiy 
adabiyotlarda 
agroturizm 
modellarining tarkibiga har xil baho berilgan. Tahlilchilar ta'kidlashlaricha, 
birinchidan, ushbu modellar doirasida taqdim etilayotgan agroturizm mahsuloti 
maqsadli, keng qamrovli va moslashuvchan hisoblanadi. Ikkinchidan, ushbu 
modellar qishloq aholisini agrar ishlab chiqarish sektoridan xizmat ko'rsatish 

---

92 
sektoriga o'tkazishga qaratilgan. Uchinchidan, ular iqtisodiy jihatidan tashqari 
muhim mafkuraviy yukni - milliy urf-odatlarni, etnik-madaniy merosni va tarixiy-
madaniy yashash joylarini asrab-avaylashni o'z zimmalariga oladilar. 
D.N. Panova xorijiy mamlakatlarda agroturizmning rivojlanishini tahlil qilib, 
shartli ravishda G'arbiy Evropa, Sharqiy Evropa, Angliya-Amerika va Osiyo deb 
ataydigan agroturizmning to'rtta asosiy modeli mavjudligiga ishora qiladi
58
.
Yevropa agroturizmining evolyutsiyasi "Britaniya", " frantsuz ", "nemis" va 
"Italyan" modellari kabi etalon modellar paydo bo’lishiga olib keldi. Ushbu 
modellarning mazmunida jiddiy farqlar mavjudligi bilan birga Yevropa 
agroturizmining umumiy mafkurasi o'zgarishsiz qolmoqda. G'arbiy Yevropada 
agroturizm sohasida taklif etiladigan turistik mahsulotlar umumiy o'xshashliklarga 
ega bo'lishiga qaramay, qishloq xo'jaligi faoliyatining o'ziga xos sharoitlari, 
qishloq joylarining tabiiy, etnografik, tarixiy-madaniy va boshqa resurslarining 
xususiyatlari bilan belgilanadigan mintaqaviy farqlarga ega.
Yevropa agroturizm modellari doirasida taqdim etiladigan turistik mahsulot 
tarkibiy qismlarining tavsifini umumlashtirib, quyidagi asosiy tarkibiy qismlarni 
sanab o’tish mumkin:

Tunash va nonushta. Mehmonlar xizmatlar majmuiga kiritilgan ferma uyida 
joylashtiriladi va nonushta bilan ta'minlanadi 

to'liq pansion yoki yarim pansion. Mehmonga fermer tomonidan 
tayyorlanadigan kechki ovqat (yarim pansion) yoki tushlik va kechki ovqatni 
(to'liq pansion) o’z ichiga oluvchi bir qator xizmatlar taklif etiladi; 

mustaqil ovqatlanish sharti bilan joylashtirish. Mehmonlar yozgi uylarda yoki 
kottejlarda joylashadilar, unda turistlar o'zlari uchun ovqat tayyorlashlari 
mumkin; 

faol dam olish. Mehmonlarga faol dam olish bilan bog’liq qator xizmatlar 
majmui taklif etiladi: 

ot minish, baliq ovlash, ovchilik, suv sporti turlari, o'quv safarlari, "o'z 
ovqatingga mahsulotlarni yig'" tarzidagi tadbirlar
59
.
Britaniya agroturizm modeli quyidagi tarkibiy elementlarni taklif qiladi:  

qishloq uyida nonushta ko’rinishidagi ovqatlanish, mezbon oila bilan 
to'g'ridan-to'g'ri aloqa (farm В&В);

ferma hududida joylashgan alohida uyda o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish sharti 
bilan joylashish (self catering unit);
58
Организация сельского туризма. Практические рекомендации по организации альтернативной занятости 
сельского населения. Выпуск 5. – М.: ФГНУ «Росинформагротех», 2009. – 170 с. 
59
Развитие устойчивого сельского туризма \пер.с англ. Ю.Полякова, сост. Л.Калитеня. – Минск: Юнипак, 
2007. – 140 с. 

---

93 

Ushbu model doirasida ko'rsatiladigan asosiy xizmatlarga ekoturizm uchun xos 
bo'lgan ot minish va piyoda yurish kiradi. 
Birinchi 2 ta joylashtirish shakli kam byudjetli sayohatchilar uchun 
maqbuldir. Biroq, Angliyada qishloq ta'tillari qimmat ham bo’lishi mumkin. Katta 
daromad va talablarga ega bo'lgan mijozlar, odatda, maxsus qayta qurilgan eski 
qasr va hashamatli mehmonxonalarda joylashadilar.
Angliyada agroturizm sohasida 25 mingdan ortiq kichik korxonalar 400 
ming kishini ish bilan ta'minlagan holda ishlaydi
60
. Bu yerda ham, Germaniyada 
bo'lgani kabi, sayyohlar va agroturizm fermalari egalarining yonma-yon 
yashashiga qaratilgan ustuvor yo'nalish mavjud. Angliyada ekologik ta'limga 
jiddiy e'tibor beriladi, shuning uchun agroturizm fermalari ko'pincha yosh uy 
hayvonlari uchun maxsus joylarni jihozlashadi va ularga bolalar g'amxo'rlik 
qilishiga imkon beradilar.