O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

Tayanch iborolar va tushunchalar: 
Endogen va ekzogen omillar, tashqi va ichki omillar, barqaror va o’zgaruvchi 
omillar, tabiiy-qlimiy, jo’grofik, madaniy-tarixiy omillar, turizmning mintaqaviy 
infratuzilmasi. 
Nazorat uchun savollar 
1. Turistik resurslardan foydalanishga ta’sir etuvchi omillarni tahlil etishning 
ahamiyati nimada? 
2. Barqaror omillarning xususiyatlarini ayting. 
3. O’zgaruvchan omillar va ularni turlarini izohlang. 
4. Turizm industriyasiga tushuncha bering.
5. Turizm infrastrukturasiga tushuncha bering. 

---

52 
5 - BOB. MINTAQALARNING TURISTIK RESURSLARIDAN 
FOYDALANISH IMKONIYATLARINI BAHOLASH 
5.1. Mintaqaviy turizmdan samarali foydalanishda, ularni baholashni 
ahamiyati 
Hozirgi kunda mintaqaviy iqtisodiy siyosatda asosiy urg'u mavjud tabiiy 
resurslar zahiralaridan oqilona va ehtiyotkorlik bilan foydalanishga va mintaqaning 
boshqa resurslaridan (iqtisodiy, shu jumladan tashkiliy, mehnat, moliyaviy, moddiy 
va axborot resurslaridan) samarali foydalanishga berilmoqda. Bunday sharoitda 
turizmdan hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish vositasi sifatida foydalanish 
mumkin, bu esa hududning tabiiy-resurs salohiyatidan samarali foydalanish va 
YaHM o'sishini ta'minlaydi. 
Turistik resurslarni kompleks rivojlantirish va ulardan oqilona foydalanish 
masalalari mamlakatda ichki va tashqi turizmni samarali boshqarish uchun 
muhimdir. Har bir mintaqa o'zining turistik salohiyatidan mahalliy aholi va chet 
ellik sayyohlarning sifatli turizm xizmatlariga bo'lgan ehtiyojini qondirish, 

---

53 
shuningdek, ularni qabul qilish va ularga xizmat ko'rsatish uchun foydalanishi 
kerak. Har qanday turdagi resurslarni samarali rivojlantirish imkoniyati salohiyatni 
malakali tahlil qilishga, berilgan resursning bozordagi o'rnini yetarlicha aniq 
belgilashga, ushbu resurs uchun uni rivojlantirishning eng maqbul usullari va 
shakllarini oqilona tanlashga va ushbu resursni o’zlashtirish va rivojlantirishda 
barcha ishtirokchilarning kelishilgan harakatlarini ta'minlashga asoslanadi. 
Yuqoridagilar turizmni rivojlantirish resurslariga to'liq tegishli. 
Turistik resurslar mintaqada turizmni rivojlantirishning o`ziga xos xususiyatini 
aniqlaydi, 
mintaqada 
investitsion 
siyosatning 
ustuvor 
yo`nalishlarini 
rejalashtirishda, turistik mahsulotni ishlab chiqarish uchun tayanch bazisi bo`lib 
hisoblanadi. Turistik hududning resurs va qabul qilish salohiyatini baholash uchun 
talab qilinadigan komponentlarning kata to’plami hamda murakkabligiga va 
ularning hududiy farqlanishiga e`tibor berish kerak
22
.
Mintaqaning turistik salohiyatini aniqlash uchun turizmni rivojlantirish 
resurslarini har tomonlama baholash zarur. Hududning turistik salohiyati deganda 
ma'lum bir hududda turizmni tashkil etish uchun tabiiy, madaniy-tarixiy va ijtimoiy-
iqtisodiy 
shart-sharoitlarning 
yig'indisi 
tushuniladi. 
Mintaqada 
turizmni 
rivojlantirish salohiyati – bu mintaqa resurslaridan turizm faoliyatida yanada 
samarali foydalanish uchun mo'ljallangan, umuman mintaqa iqtisodiyotining 
rivojlanishiga hissa qo'shadigan resurslar va shart-sharoitlar. 
Turizmning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi barcha resurslarni uch guruhga 
birlashtirish mumkin: 

tabiiy va iqlim resurslari (iqlim sharoiti, landshaft, suv va mineral 
resurslar, o'simlik, hayvonot dunyosi, alohida tabiiy yodgorliklar va 
boshqalar); 

tarixiy va madaniy resurslar (mintaqaning moddiy va nomoddiy 
madaniy merosi);

ijtimoiy-iqtisodiy resurslar (turizm infratuzilmasi, boshqaruv, kadrlar 
va o'quv, moddiy, moliyaviy va axborot resurslari va sharoitlari). 
Tabiiy, tarixiy-madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy turizm resurslarining mavjudligi 
nafaqat sifatli sayyohlik mahsulotini shakllantirish uchun asos bo'libgina qolmay, 
balki turizm mintaqasini xalqaro turizm bozorida ilgari surish strategiyasini ham 
belgilab beradi. Shuning uchun turizmni rivojlantirishni rejalashtirishda nafaqat 
mintaqaning turizm va rekreatsion salohiyatini tavsiflash, balki tabiiy-iqlim sharoiti, 
turizm infratuzilmasi, mintaqadagi oraliq sohalarning rivojlanish darajasi, 
shuningdek ekologik vaziyat va boshqa omillarni hisobga olgan holda har 
tomonlama baholash muhimdir. 
22
Усманова З. Ҳудудий объектларнинг туристик-рекреацион салохиятини баҳолашнинг назарий масалалари
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2017 йил 

---

54 
Hududning resurs salohiyatini malakali va samarali boshqarish uchun 
resurslarni miqdoriy baholash, salohiyat tuzilishini va xususiy salohiyatlardan 
foydalanish darajasi, resurslardan foydalanish imkoniyatlarini baholash, turistik 
resurslarning holatini tizimli hisobga olib borish va turizmning hududning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishiga qo’shadigan hissasini aniqlash talab etiladi. 
Hududning turistik salohiyatini baholashda o'ziga xos baholash usullaridan 
foydalanish mumkin. Bunda turizm turlarining o'ziga xos xususiyatlari va 
resurslarga yo'naltirilganligini e’tiborga olinadi. Hududlarning turistik salohiyatini 
baholashda bir qator parametrlarni hisobga olish kerak, xususan: mavjud 
ob'yektlarning o'ziga xosligi, ob'yektlar mavjudligidagi farqlar, mintaqadagi 
ob'yektlarning joylashuv zichligidagi farqlar, ob'yektlarning xilma-xilligi va 
murakkabligi, ob'yektlarning jismoniy holati va b. 
Mintaqaning turizm sohasini rivojlantirish uchun resurslarini tahlil qilish va 
baholash mintaqaning turistik salohiyatini aniqlash uchun zarur bo'lib, uning asosida 
sohani rivojlantirish rejalashtirilgan. Turistik mahsulotni shakllantirishning asosi 
turistik resurslar hisoblanadi. Turistik qiziqish uyg'otadigan, ya'ni turistlar uchun 
jozibador va ochiq bo’lgan barcha narsa turistik resurslar deb hisoblanishi 
mumkin
23
.