O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 

---

9 
1-MAVZU. “BRENDNI BOSHQARISH” FANINING 
PREDMETI, MAZMUNI VA VAZIFALARI. BREND 
HAQIDA TUSHUNCHA VA BRENDLARNI 
TAVSIFLANISHI 
1.1. Brendingni asosiy tushuncha va ta’riflari. 
1.2. Brending vujudga kelishi va rivojlanishining tarixiy asoslari. 
1.3. “Brend” tushunchasini miqdoriy ko’rsatkichlari.
1.4. Zamonaviy marketingda brend texnologiyalari. 
1.5. Milliy brend siyosati 
1.1. Brendingni asosiy tushuncha va ta’riflari. 
Bozor iqtisodiyoti yangi usulda ishlash qobiliyatini nafaqat 
ishlab chiqarish ishchilari, korxona rahbarlari, ishbilarmonlardan, 
balki o’quvchilar va o’qituvchilar, olimlar va amaliyotchilar, 
iqtisodchilar va muhandislar, oddiy xodimlar va menejerlardan talab 
qiladi, ular tom ma’noda tegishli "o’quv kurslari" dan o’tish zarurati 
bilan duch kelishmoqda.
Shu munosabat bilan marketing strategiyalari va brendlarni 
rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish bilan bog’liq bilimlarning 
mavjudligi alohida ahamiyatga ega. Buning sababi shundaki, bozor 
iqtisodiyoti 
rivojlangan 
mamlakatlarda 
tovar 
va 
xizmatlar 
iste’molchilari tomonidan yaxshi ma’lum bo’lgan tovar belgilarini 
ko’paytirish va ular orasidagi sezilarli farqlarni kamaytirish 
muammosi hozirgi kunda ham butun mamlakat uchun, ham uning 
alohida viloyatlari uchun tobora dolzarb bo’lib qolmoqda. Tovarlar 
(kolbasa, pivo, sariyog’ va boshqalar) yoki xizmatlar (sug’urta, 
turizm, tijorat sog’liqni saqlash xizmatlari va boshqalar) shunchalik 
ko’payib ketadiki, ichki xaridorlar endi taklif qilinadigan tovarlar yoki 
xizmatlar o’rtasida farq qilmaydilar. Bu ishlab chiqaruvchilarni 
tovarlar (xizmatlar) sifatini yaxshilashga, reklama xarajatlarini 
ko’paytirishga, tovarlarni (xizmatlarni) sotishni rag’batlantirishga, asl 
nomlarini taklif qilishga, idishlar va qadoqlarni yaxshilashga majbur 
qiladi. Aksariyat raqiblar xuddi shunday qilganda, narxsiz 
raqobatlashishning yangi va samarali usullarini izlashlari kerak, va bu 
yerda eng muhim vosita kuchli brendni yaratish va rivojlantirishdir. 

---

10 
Keling, "brend" va uning hosilalari - "markalash", "brendlash" va 
boshqalar kabi tushunchalarni aniqlashga harakat qilaylik. 
So’nggi yillarda, bozor iqtisodiyotining rivojlanishi, milliy 
iqtisodiyotning ko’plab sohalarida o’sish tendensiyasining kuchayishi 
bilan, mamlakatlar ancha keng qo’llanilib, hattoki qaysidir ma’noda 
"moda" ingliz tilidan "brend", "brending", "brendni targ’ib qilish" 
so’zlarini o’zlashtirdilar. 
Brendlash bir nechta maqola va ko’plab darsliklarda yoritilgan 
murakkab tushuncha. Shunga qaramay, aksariyat odamlar tovar 
belgisi haqida aniq tasavvurga ega emaslar. Bu konsepsiyaning 
murakkabligi bilan bog’liq bo’lib, u odatda tovar belgisi bilan 
aralashtiriladi. Masalan, Oksford lug’ati "tovar" va "brendlash" 
tushunchalarini quyidagicha ta`riflaydi. “Brend (brand) - barcha 
vakolatxonalar to’plami, g’oyalar, tasvirlar, uyushmalar va hk. 
iste’molchilarga tegishli bo’lgan va ularga quyidagilarni aytib 
beradigan ma’lum bir mahsulot haqida: "Ha, aynan shu narsani sotib 
olishim kerak". Shu kabi brendni obro’li, taniqli brend deb ayta 
olamiz. Biroq, bir qator mutaxassislar brend va brendlashni 
aralashtirish kerak emasligini ta’kidlaydilar. 
Taniqli kompaniyalar brendlari katta miqdordagi mablag’larga 
ega. Masalan, McDonald’s brendi 30 milliard dollardan oshiqroq 
baholangan. IBM brendi 80 milliard dollardan oshiqroq, Nokia 30 
milliard dollarga yaqin. Cocacolada eng qimmat brendlardan biri bor, 
uning bahosi taxminan 70 milliard dollarni tashkil etadi. 
Bugungi kunda o’rtacha yevropalik har kuni juda katta 
miqdordagi reklama xabarlari bilan duch keladi va o’rtacha 
supermarketda 25000-30000 mahsulot mavjud. Bu asosiy narsani 
konsentratsiya qilish, iste’molchi ongida obraz yaratish va zarurat 
tug’ilsa, eng muhimini ta’kidlash zarurligini taqozo etadi. Shuningdek, 
tovar aloqasidagi individual elementlar bir-birini to’ldirib, kuchli va 
yaxlit taassurot yaratishi zarur. Faqat shu bilan birga, iste’molchilar 
uchun muhim va qimmatli narsani topishni, uni o’z ramzlari va 
kommunikatsiyalarida ifoda etishni, to’g’ri tan olinishi va 
iste’molchilarning uzoq muddatli afzalliklariga erishishni biladigan 
brendni to’laqonli brend deb atash mumkin. 
Shunday qilib, brendlash - bu ma’lum bir g’oya va dizaynning 
bir xil turi bilan birlashtirilgan tovar belgisi (xizmat ko’rsatish 
markasi), qadoqlash, reklama xabarlari, sotuvni targ’ib qilish 

---

11 
materiallari va boshqa reklama elementlari iste’molchisiga birgalikda 
kuchaytirilgan ta’sirga asoslangan mahsulot (xizmat) uchun uzoq 
muddatli imtiyoz yaratish faoliyati.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda brendlash keng 
tarqalgan bo’lsa-da, u bizning reklama haqidagi tushunchamizdan 
tashqariga chiqadigan ko’plab elementlarni o’z ichiga olganligi 
sababli, u hali ham ichki reklama amaliyotida keng foydalanishni 
topmagan. 
Brendlash - bu reklama beruvchining, amalga oshiruvchi 
tashkilotning va reklama agentligining marketing tadqiqotlari asosida, 
iste’molchining ongiga shaxsiylashtirilgan brend imidjini yaratish va 
keng miqyosda (reklama turlarini, vositalarini, rasmlari va usullarini 
qo’llagan holda) qo’shma ijodiy ishi, ya’ni, mahsulot (xizmat 
ko’rsatish markasi) yoki tovar oilasi (xizmatlar oilasi) ning o’ziga xos 
savdo belgisi sifatida yaratilgan rasm. 
Brend imidjini yaratuvchilar mahsulotning fizik xususiyatlarini, 
iste’molchida paydo bo’ladigan hissiyotlarni hisobga olishadi va 
nafaqat ongga, balki hissiyotlarga ham murojaat qilishadi, ong osti 
ostida 
harakat 
qilishadi. 
Agar 
bozorda 
mahsulot 
(xizmat) 
muvaffaqiyat, yuqori obro’-e’tibor bilan birga bo’lsa, unda har doim 
ham o’zining mashhur obro’sini takrorlaydigan o’xshash mahsulotlar 
(xizmatlar) bo’ladi. Shuning uchun brendlash - bu raqobatchilarni 
chetlab o’tadigan doimiy rivojlanib boruvchi faoliyatdir. 
Brendlash - bu reklama beruvchining, amalga oshiruvchi 
tashkilotning va reklama agentligining marketing tadqiqotlariga 
asoslangan holda keng ko’lamdagi (har xil turlari, vositalaridan 
foydalangan holda, ko’p narsalarga erishishi mumkin bo’lgan) ijodiy 
ishidir. 
• ma’lum bir bozorda rejalashtirilgan savdo hajmini saqlab turish va 
iste’molchilar ongida mahsulot (xizmat) yoki mahsulotlar (xizmatlar) 
oilasi obrazini yaratish va mustahkamlash bo’yicha uzoq muddatli 
dasturni amalga oshirish; 
• tovarlarning (xizmatlarning) assortimentini kengaytirish va ularning 
umumiy o’ziga xos fazilatlari to’g’risidagi bilimlarning kollektiv 
obraz orqali joriy etilishi natijasida rentabellikning o’sishini 
ta’minlash; 
• reklama materiallari va kompaniyalarida mahsulot ishlab chiqarilgan 
(xizmat ko’rsatiladigan) mamlakat, mintaqa, shahar va boshqalarning 

---

12 
madaniyatini aks ettirish, iste’molchilarning ehtiyojlari, shuningdek, u 
sotiladigan hududning xususiyatlarini hisobga olish; 
• tiraj va reklama auditoriyasi uchun juda muhim bo’lgan uchta omil - 
tarixiy ildizlar, bugungi haqiqatlar va kelajak uchun bashoratlardan 
foydalanshdir. 
Shu bilan birga, brendlashni samarali amalga oshirish oson 
emas. Uning samaradorligi nafaqat reklama beruvchining va u bilan 
hamkorlik qilayotgan reklama agentligining kasbiy bilimi va 
ishbilarmonlik madaniyatiga, balki ularning intellektual mulk, savdo 
markalari, dizayni va matnlari bilan ishlash qobiliyatiga ham 
bog’liqdir.