O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Demokrit
ning qarashlari ham muhim o’rin tutadi. U haqiqiy borliq — moddiy dunyo, abadiy va 
poyonsiz, cheksiz-chegarasiz reallikdir, olam mayda moddiy zarrachalardan, ya’ni atomlardan va bo’shliqdan iborat 
deya ta’lim beradi. Atomlar va bo’shliq o’zaro yaxlit abadiy ibtidodir. Atomlar — bo’linmas va o’zgarmas, sifat 
jihatdan bir xil, uning miqdori shakli singari behisobdir. Harakat, degan edi Demokrit, atomlardan iborat moddaning 
abadiy, tabiiy holatidir. Demokrit tasodifiyatni inkor etgan. U «na tabiatda na jamiyatda xech bir narsa tasodifan paydo 
bo’lmaydi», deb yozgan. Demokritning falsafiy qarashlarida axloqiy ta’limot muhim o’rin tutadi. Uning bu boradagi 
qarashlari siyosiy qarashlari bilan uzviy bog’liqdir. Yaxshi boshqarilayotgan davlat — buyuk qo’rg’ondir. Davlat 
manfaatlari qolgan barcha narsalardan ustun turmog’i lozim. 
Me’yor, deydi faylasuf, axloqning tabiat insonlarga in’om etgan kuch va qobiliyatga mos kelishadadir. Donolik uchta 
hosil keltiradi: yaxshi fikrlash; yaxshi so’zlash; yaxshi harakat qilish. Demokritning axloqiy qarashlari o’z davridagi 
amaliy ma’naviy munosabatlarning umumlashmasidir. Uning ta’limoti bugungi kunda insonlarni axloq-odobga, diyonatga 
da’vat etadi. 
Epikur
(341-270 yillar) — qadimgi Yunon mutafakkiri. Demokrit ilgari surgan atomchilik ta’limotini yanada 
takomillashtirib, uni yuqori pog’onaga ko’targan va tegishli qarashlar bilan boyitgan faylasuf. Epikur ta’limoticha, 
olam — moddiy, abadiy va cheksiz. Atomlar — bo’linmas, olam — jism va bo’shliqdan iborat, deb yozgan edi u. 
Barcha jismlarni Epikur ikki guruhga bo’lgan. Birinchi guruhga jismlarni tashkil etuvchi atomlarni kiritgan bo’lsa, 
ikkinchi guruhga atomlarning birlashishidan tashkil topgan jismlarni kiritgan. Epikur ichki harakat qonuniyatini kashf 
etib, Demokrit ilgari surgan atomchilik ta’limotiga ulkan hissa qo’shgan. Epikurning falsafiy-axloqiy ta’limoti o’z 
zamonasida ilg’or ahamiyatga ega bo’lgan. Rohat-farog’at, xursandchilik deganda, kayf-safo, maishat, shohona hayotni 
emas, balki jismoniy ezilish hamda ruhiy tashvishlardan xalos bo’lishni, ozodlikni tushunamiz, deydi Epikur. uning 
fikricha, davlat kishilarning o’zaro kelishuvi asosida tuzilishi lozim. Epikur ilgari surgan ijtimoiy kelishuv g’oyasi 
keyinchalik XVIII asr frantsuz ma’rifatparvarlari hamda XX asr faylasuflari tomonidan davom ettirilgan. 
Epikur ta’limotini rimlik