O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Markaziy Osiyoda buddaviylik
ham o’z o’rniga ega. U diniy-falsafiy ta’limot sifatida qadimgi Hindistonda 
eramizdan avvalgi VI asrning oxiri va V asr boshlarida vujudga kelgan. U jahonda keng tarqalgan dinlardan biridir. Bu 
ta’limotga asos solgan donishmand Sidxarta urug’idan chiqqan Gautama hisoblanadi. Keyinchalik u «Budda», ya’ni 
nurlangan degan laqabga ega bo’lgan. Buddaviylik islomga qadar O’rta Osiyoda tarqalgan qadimgi dinlar orasida 
mavqe jihatidan juda katta o’rin tutadi. Bu ta’limot O’rta Osiyoga eramizdan avvalgi II-I asrlarda kirib kelgan. Tarixiy 
manbalarga ko’ra, uni Toxaristonga balxlik savdogarlar olib kelishgan. Kushonlar davrida buddaviylik dini hukmron 
dinga aylangan edi. «Xalqchil bo’lganligi uchun O’rta Osiyoga keng yoyilgan. Buddaviylikning O’rta Osiyoga yoyilishi 
quyidagi to’rt bosqichdan iborat. 
Birinchi bosqich. Kushonlardan oldingi davr. Bu eramizdan avvalgi I asrga to’g’ri keladi. Bu davrga oid yozma 
manbalar bizgacha etib kelmagan. 
Ikkinchi bosqich. Kushonlar davri (eramizning II-IV asrlari) Bu davrda buddaviylik O’rta Osiyoga keng tarqalgan 
edi. Ayniqsa, uning axloqqa oid masalalar, halq ommasini sabr-qanoat va bardoshga da’vat etuvchi g’oyalarni ilgari 
surganligi muhim ahamiyat kasb etgan. 
Uchinchi bosqich. Bu davrda O’rta Osiyoda buddaviylik ta’limotining manbalari yoyilgan. 
To’rtinchi bosqich. (IX-XIV asrlar) islom O’rta Osiyoda hukmron dinga aylanishi bilan bu din siqib chiqarilgan va 
juda zaiflashib ketgan. 
Buddaviylikning O’zbekiston va Hindiston xalqi o’rtasida o’z davrida ma’naviy ko’prik bo’lib xizmat qilganligi 
aniq. Xalqlarimiz orasidagi do’stlik va birodarlikning ildizlari ham o’sha davrga borib taqaladi va bugungi kunda 
aksariyat kishilar, ayniqsa, yoshlarimizning hind xalqi, uning madaniyati va san’atiga qiziqishi tasodifiy emas. 
Moniy ta’limoti
yurtimizda buddaviylikdan keyin keng tarqalgan edi. u zardo’shtiylik va xristianlikning 
sintezlashuvi natijasida vujudga kelgan. Moniy fors va arab tillarida bir necha risolalar yozgan. Lekin ular bizgacha etib 
kelmagan. Moniy hatto «Moniylik yozuvi» nomli alifbo ham tuzgan. uning ta’limoticha, hayotda dastavval nur dunyosi 
– yaxshilik va zulmat dunyosi- yovuzlik bo’lgan. Ular o’rtasida abadiy kurash boradi, inson ikki unsurdan (ruh — nur 
farzandi, jism — zulmat mahsuli) iborat. Moniylik xalq ommasi manfaatlarini himoya qiluvchi ta’limot bo’lgani sababli 
hukmron mafkura qarshiligiga duch kelgan. 
Moniylik ta’limoti asosida