O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat unversiteti

G.Kirshenshteynerning pedagogik nazariyasi maktablarda bolalarning sust qabul qilishidan faol harakatdagi ehtiyojlarini ijodiy amalga oshirishga, ijodga ko’ra isloh qilish g’oyasiga asoslanadi. Kirshenshteyner ijtimoiy pedagogik qarashlarining asosini bolalarni jamiyatda har tomonlama tayyorlash uchun mehnat maktablarini yaratish, hamkorlik malakalarini rivojlantirish, davlat manfaatiga xizmat qiluvchi bolalarning fuqarolik tarbiyasini amalga oshirish kerakligi tashkil etadi.
Jon Dyui pragmatik pedagogika asoschisi hisoblanadi. Uning oliy qadriyatlari amaliy natija, biznesda muvaffaqiyatga erishish hisoblanadi. Bu pedagogning xizmati shundaki, u maktab bilan hayotning aloqasi, ta’limning individuallashuvi kabi ijtimoiy psixologik g’oyalarga murojaat qilganidir.
Hozirgacha turli davlat olimlari o’rtasida ijtimoiy pedagogikaning boshqa pedagogik fanlari orasidagi o’rni borasida – bu mustaqil fan bo’la oladimi yoki faqatgina yosh guruhlarini o’rganish bilan cheklanadigan pedagogikaning bir sohasi bo’lib qolaveradimi, degan masalada bahs-munozara davom etmoqda.
Bu bahslar, yangi fan tushunchasining shakllanmaganligi ijtimoiy pedagogika mohiyatini inkor etuvchi ba’zi pedagoglar nazariyalarida paydo bo’lgan. Masalan G.Noll va G.Boymer (1920-1930 y.) ijtimoiy pedagogikani bolalarga yordam berish va voyaga yetmagan huquqbuzarlarning profilaktikasi deb tushunishgan.
Ijtimoiy pedagogikaning mohiyatini nemis olimi Paul Natori (XX asrning 20- yillari) umuman boshqacha ta’riflagan. U ijtimoiy pedagogika xalqning madaniy va axloqiy darajasini ko’tarish maqsadida jamiyatning barcha tarbiyaviy kuchlarini yaqinlashtirish muammosini tadqiq etadi deb hisoblagan. Bunaqa tushunish yangi davrning buyurtmasiga ko’proq mos kelgan va ijtimoiy pedagogika inson hayoti davomida tarbiyalash haqidagi bilim sohasi ekanligini tasdiqlagan.
XX asrning 60-yillarida ijtimoiy pedagogika huquqbuzarlik sodir etgan bolalarga yordam berish, bolalar uylarida tarbiyaviy ishlarni olib borish, ijtimoiy pedagogik faoliyat olib boruvchi mutaxassislarni tayyorlashni o’z ichiga qamrab oladi. Xususan, XX asrning 70-yillaridan Germaniyada oliy ma’lumotli ijtimoiy pedagoglar tayyorlana boshlandi.
XX asrning ikkinchi yarmiga kelib ijtimoiy pedagogik muammolarning global darajaga yetganiga BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 20.11.1959 yil va 20.11.1989 yilda bola huquqlari deklaratsiyasini qabul qilinganligi guvohlik beradi. Unda alohida e’tibor yetimlarning ijtimoiy himoyasiga, ko’p bolali oilalar, kam ta’minlangan oilalar bolalariga ijtimoiy yordam ko’rsatishga va boshqa bir qator muammolarga qaratilgan.
O’zbekistonda ijtimoiy pedagogika an’ana va tamoyillarini tiklanishi murakkab sharoitlarda amalga oshmoqda. Davlat ta’lim standartlarini va darsliklarni yaratish, mutaxassislar tayyorlash, o’quv rejalari va dasturlarni tuzishda mavjud tajriba va chet el mutaxassislari bilan yaqin hamkorlik asosida bo’lish kerak. CHunki Germaniya, Angliya, AQSHlarda boy ijtimoiy pedagogik tajriba mavjud
Ijtimoiy pedagogika — pedagogika fanidan mustaqil fan sifatida ajralib chiqqaniga ko’p vaqg bo’lgan emas. Biroq pedagogika fanining o’zi ham mustaqil fan sifatida, faqatgina XVII asrdan boshlab shakllangan. Bu buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670) nomi va uning «Buyuk didaktika» asari bilan bog’liq. Bu asrda pedagogikaning tadqiqot predmeti va printsiplari belgilab berilgan.
Pedagogika uzoq asrlardan buyon falsafa fani doirasida rivojlanib keldi. Shu nuqtai nazardan ijtimoiy pedagogika pedagogika fanidan yosh emas, doimo pedagogikaning ajralmas tarkibiy qismi sifatida pedagogika fani doirasida u bilan hamnafas rivojlangan. Shu sababli ijtimoiy pedagogika tarixi muammolari bilan shugullanuvchi olimlar o’z tadqiqot ishlarini pedagogika tarixi, falsafa va barcha davrlar va xalqlar o’tmish allomalarining pedagogik qarashlari bilan bog’lashlari tasodif emas. Agar ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish davrlariga va shu nuqtai nazardan qaraydigan bo’lsak, uni quyidagi 3 bosqichga bo’lish mumkin deb o’ylaymiz:
Birinchisi — boshlang’ich davr, qadimgi davrdan XVII asrgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bu davr pedagogik va ijtimoiy pedagogik tafakkurning shakllanishi bilan xarakterli. Bu davrda tarbiya ijtimoiy voqelik sifatida tiklana bordi, uning shakllanishi stixiyali tarzdan amaliy faoliyatga aylandi, tarbiyaning turli nazariyalari vujudga keldi.
Antik davrlardayoq ijtimoiy-pedagogik g’oyaning tamal toshi qo’yilgan edi, ya’ni ta’lim va tarbiya «Beshikdan tobutgacha» davom etadi, deyilgandi. Tarbiyani yoshlikdan boshlash, bunda bolaning tabiatni, atrof-muhit ta’sirini hisobga olishi, kattalar, eng avvalo, ota-onalar nufuziga suyanishi lozim degan g’oyalar ilgari surilgandi. Jumladan, Konfutsiy va uning izdoshlari shaxsning paydo bo’lishi, uning jamiyatdagi o’rni va mohiyati kabi muammolarni o’rganganlar. Masalan, Syan-tszi tug’ma xususiyatlar — bu samoviy munosabatlar hosili bo’lib, ularga ta’lim berish bilan erishib bo’lmasligini, inson yovuz tabiatga ega bo’lib, undagi ezgulik manfaatlar uchun orttirilgan fazilatlar ekanligini e’tirof etadi. Inson tug’ilishidan boshlab har bir narsadan foyda olishga intiladi. Bu esa kishilarning o’zaro raqobatlashishga olib keladi. Shuning uchun ham tarbiya yo’li bilan inson tabiatini o’zgartirish, yaratilgan qoidalar asosida ularni adolatlilik va mas’uliyatlilik kabi qator fazilatlarga o’rgatish lozim.
Italyan pedagogi, insonparvari Vitarrio Da-Feltredir (1378 - 1446). «Quvonch uyi» deb nomlangan birinchi maktab-internatini tashkil etib, dastlabki ijtimoiy faoliyatga asos solgan olim
sifatida e’tirof etildi.
Ikkinchi bosqich, XVII — XIX asrlarni o’z ichiga oladi. Bu ijtimoiy pedagogika g’oyalari va ilmiy konseptsiyalarini rivojlantirish, uni fan sifatida tiklash davri bo’lgan edi. Bunda ijtimoiy pedagogika fani fan sifatida vujudga keldi va fan rivojidagi ilg’or g’oyalarini ilgari surdi.
XVII — XIX asrlar jahon madaniyati tarixidan burjua demokratik inqilobi bosqichi sifatida joy olgan. Yirik olim (pedagoglar, faylasuflar, psixolog)lar ijtimoiy pedagogik muammolarni jamiyat va davlat bilan hamkorlikda yechilishini istadilar. Tarbiya masalalari jamiyatni qayta tashkil etish g’oyalari bilan ko’rib chiqildi. Ijtimiy-pedagogik g’oyalar mazmunida barcha
insonlar teng huquqli, erkin, ozod bo’lishlari lozim ekanligi haqidagi fikrlar ko’tarilgan. Bu bosqichda ijtimoiy pedagogika muammolari amaliy-ijtimoiy pedagogika bilan uzviy aloqada
rivojlandi. O’sha davr yetuk pedagoglari yetim, qarovsiz bolalar uchun bolalar uyi, bog’chalar, maktab va boshqa muassasalar tashkil etdilar.
XIX asr davomida pedagogikadan ijtimoiy pedagogikaning ajralib chiqishi jarayoni uzoq davom etdi. Uning rivojlanishiga pedagogika, falsafa, psixologiya, sotsiologiya, antropologiya (insonning kelib chiqishi va rivojlanishi haqidagi fan), tibbiyot va boshqa fanlar katta ta’sir ko’rsatdi.
Ijtimoiy pedagogikaning mustaqil fan sifatida ajralib chiqishi haqidagi fikrlarni XIX asr namoyondalari bo’lgan A.Disterverg, A.Makarenko, S.Shotskiy, Raul Natori,
K.D. Ushinskiy, L. N. Tolstoy va boshqa mashhur pedagoglarning asarlaridan topish mumkin.
XIX asrning 20-30 yillarida A. S. Makarenko, S. T. Shatskiy kabi pedagoglar qolgan bolalalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko’rsatishni o’z faoliyatining asosi qilib olgan edilar. Lekin 30-yillardan keyin sotsializm g’alaba qozongani e’lon qilinib, barcha ijtimoiy muammolar ikkinchi darajali bo’lib qoldi. Ularni o’tmish qoldiqlari deb atab, ular haqida gapirmaslikka harakat qilindi.
XX asrning 90-yillarida Rossiyada ijtimoiy pedagogika rivojining yangi davri boshlandi. Bu ijtimoiy pedagogikaning ilmiy va amaliy sohalari bilan bir vaqtda bir-biridan ajralgan
holda rivojlanishiga olib keldi. Amaliyot fanga tayana olmadi, chunki fan ham amalda yo’q edi, fan haqida hech narsani bilib bo’lmas edi, chunki amaliy faoliyat endigina shakllanayotgan edi. Bu ijtimoiy pedagogikaning o’quv fani sifatida tashkil topishida ham o’z ta’sirini ko’rsatdi, bu ham ijtimoiy pedagogik faoliyat va fan rivojlanishi bilan bir vaqtda sodir bo’ldi. Fanning va amaliyotning tashkil topmaganligi «Ijtimoiy pedagogika» fanidagi bugungi kunda ham ko’plab hal qilinmagan, tortishuvlar, masalalarning mavjudligiga olib keldi. Bu ob’ektiv holatlar ijtimoiy
pedagogikaning fan sifatida rivojlantirishini sekinlashtiruvchi omillar hisoblanadi. Lekin amaliyot talablari Rossiyada shunchalik jiddiy va dolzarb ediki, natijada fanning bu sohasi bilan ko’plab ilmiy jamoalar shug’ullana boshladilar.