O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

A
harfi bilan, erkak hayvon zotini 
B
harfi bilan belgilaymiz (78-rasm). 

---

188 
A zotning onasi 
 
 
 
B zotning otasi 
1- avlod duragaylari 
 
78-rasm. Sanoat maqsadida chatishtirish sxemasi 
1-bo‘gin duragaylarida qon hissasi ota va onadan quyidagicha o‘tadi: 
2
1
2
0
1
1



F
Demak, I bo‘g‘in duragaylarida ota - onasining qon hissasi 1∕2 yoki 0,5 ni tashkil 
etadi. 
Birinchi 
Ikkinchi zot erkak 
zot urgochi 
 
 

 
 

 
1-b‟g‟in duragayi
 

 
Birinchi zot 
(urg‟ochi) 
 
 
 
 
 
erkagi 
2 bugin duragayi
 
Ikkinchi zot 

(urgochi) 
 
 
 
 
 
 
 erkagi 
3 bugin duragayi 
 
Birinchi
(urgochi) 
 
 
zot
79-rasm.
Galma-gal chatishtirish sxemasi 
 
Duragay avlodlarda qon hissasini aniqlash
: 1 - bo‘gin duragayi:
2
1
2
1
0
2




Б
А
;
2 - bo‘gin duragayi:
2
0
2
1

= 
4
1
; 3- bo‘gin duragayi:
2
1
4
1

= 
8
5
va h.k. 
 

---

189 
- 
Jaydari (yaxshilanuvchi) zot
 
1 bo‟gin
-Sermahsul (yaxshilovchi) zot
d
uragayi 
2 - bo‟gin duragayi
 
 
 
 
 

 




3- bo‟gin duragayi
 
4
- bo‟gin duragaylari
80-rasm.
Qon singdirish usulida chatishtirish sxemasi
Yaxshilovchi zotning qon hissasi: 
1- bo‘gin duragayida:
2
1
;
2 - bo‘gin duragayida:
4
3
2
1
2
/
1


3 - bo‘gin duragayida:
8
7
2
1
4
/
3


va h.k 
Bunday chatishtirishda yaxshilovchi zotning qon hissasi har bir bo‘g‘inda ortib boradi. 

---

190 
1 bo‘gin duragayi 
2 bo‘gin duragayi 
- Mahalliy (yaxshilanuvchi) zot urg‘ochi vakillari
- Yaxshilovchi zot (erkak vakillari)
- Mahalliy zot (erkak vakillari) 
 
81-rasm.
Qon quyish usulida chatishtirish sxemasi 
Yaxshilovchi zot qonining hissasi: 
Qon quyish usulida chatishtirishda yaxshilovchi zotning qon hissasi har bir bo‘g‘inda
kamayib boradi: 
Birinchi bo‘g‘inda:
2
1
; Ikkinchi bo‘g‘inda:
4
1
; Uchinchi bo‘g‘inda:
8
1
Ishni bajarish uchun topshiriqlar. 
1.
 
Sanoat maqsadida chatishtirish usuli.
1. Breytov zotli cho‘chqalarni yirik oq 
cho‘chqa zoti bilan chatishtirish sxemasini tuzing va olingan duragay avlodning qon 
hissasini hisoblab chiqing. 
32-jadval ma‘lumotlari asosida qizil cho‘l sigirlarini gereford zotli buqalar bilan 
chatishtirishning samaradorligini taqqoslab ko‘ring va tegishli xulosa chiqaring. 

---

191 
32-jadval 
Qizil cho‘l va duragay avlodlarning 18 oylikdagi go‘sht mahsuldorligi 
(D.L. Levantin ma‘lumotlari) 
Ko‘rsatkichlar 
Buqachalar 
Pichma buqachalar 
qizil 
cho‘l 
zoti 
sharole

qizil cho‘l 
duragayi 
gereford 

qizil cho‘l 
duragayi 
qizil 
cho‘l 
zoti 
sharole 

qizil cho‘l 
duragayi 
gereford 

qizil cho‘l 
duragayi 
Oziqa sarfi 
(oz.birl) 
3341 
3385 
3387 
3306 
3198 
3331 
Hayvonlar vazni 
(kg) 
442 
516 
481 
419 
449 
432 
1kg vazn o‘sishiga 
sarflangan oziqa 
(oz.birl) 
7,6 
6,6 
7,0 
7,9 
7,1 
7,7 
So‘yishdan oldingi 
vazni (kg) 
418 
490 
446 
387 
420 
400 
Go‘sht nimtasining 
vazni (kg) 
231 
288 
250 
214 
237 
217 
Ichki yog‘ vazni 
(kg) 
21,4 
21,1 
23,5 
28,3 
25,1 
25,9 
So‘yim chiqimi 
(%) 
60,4 
63,0 
61,3 
62,6 
62,4 
60,8 
2.
 
Galma-gal chatishtirish. 
Ikki zotli galma-gal chatishtirish sxemasini 
tuzing va har ikkala zot bo‘yicha beshinchi avlod duragaylarining qon hissasini 
aniqlang (79-rasm). 
3.
 
Qon singdirish usulida chatishtirish.
Mahalliy zotlarni golshtino-friz 
zoti bilan qon singdirish usulida chatishtirish sxemasini tuzing. Chatishtirishda olingan 
uchinchi bo‘g‘in duragaylarini ―o‘z-o‘ziga‖ urchitilganda, naslining qon hissasini 
aniqlang (80-rasm). 
4.
 
Qon quyish usulida chatishtirish. 
Jaydari zot sovliqlarini hisor 
qo‘chqorlari bilan qon quyish usulida chatishtirish sxemasini tuzing. Bir martalik qon 
quyish natijasida olingan to‘rtinchi avlod duragaylarini ―o‘z-o‘ziga‖ urchitilganda, 
naslining qon hissasini hisoblab chiqing(81-rasm). 
5.
 
Yangi zot yaratish maqsadida chatishtirish usuli. 
Hisor zotli 
sovliqlarni linkoln qo‘chqorlari bilan chatishtirish sxemasini tuzing (tojik zotli go‘sht-
yog‘-jun yo‘nalishidagi qo‘y zotini yaratish bo‘yicha olib borilgan ishlarning bir 

---

192 
varianti). Chatishtirishda olingan ikkinchi bo‘g‘in duragaylarini ―o‘z-o‘ziga‖ 
urchitilganda, naslining qon hissasini aniqlang. 
6. Duragaylash.
Quyidagi shartlar bo‘yicha duragaylash sxemasini tuzing 
(Qozog‘istonda arxaromerinos qo‘y zotini yaratish bo‘yicha olib borilgan turlararo 
duragaylash variantlarning biri): 
a) ingichka tolali novokavkaz merinosi sovliqlarini otib o‘ldirilgan arxar yovvoyi 
qo‘chqorlarining urug‘i bilan urug‘lantirildi; 
b) arxaromerinos birinchi bo‘g‘in duragay qo‘chqorlarini mayin junli merinos 
sovliqlari bilan chatishtirildi; 
c) shunday chatishtirish natijasida olingan ikkinchi bo‘g‘in duragay qo‘chqorlari 
bilan yana mayin junli sovliqlar urchitildi; 
d) uchinchi bo‘g‘in duragay sovliqlari ikkinchi bo‘g‘in duragay qo‘chqorlari 
bilan chatishtirildi, ulardan olingan nasllar esa ―o‘z-o‘ziga‖ juftlashtirildi; olingan 
naslning qon hissasini aniqlang. 

---

193