O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

Energiya tejamkorlikni moliyaviy–iqtisodiy boshqarish mexanizmi.
Energiya 
tejamlashini 
boshqarishning 
moliyaviy–iqtisodiy 
mexanizmining asosiy qurollari quyidagilardir: 

energiya 
tejamlash 
tadbirlarini 
moliyalashtirish 
tizimini 
shakllantirish; 

energiya tejamlashning kredit mexanizmi; 

energiya tejamlovchi jihozlarning eskirishini
 
sekinlashtirish rejimi;

energiya tariflar; 

yoqilg‘iga narxlar; 

energetik soliqlar.
Energiya tejamlash tadbirlarini moliyalashtirish tizimi quyidagilardir: 

---

199 
1)
Foyda va eskirishini qoplash hisobiga to‘planadigan, korxonaning 
o‘z mablag‘i; 
2)
Soha innovatsion fondi mablag‘lari; 
3)
“O‘zbekenergo” DAK ning innovatsion fondi mablag‘lari; 
4)
Kreditlar, qarzlar va jalb qilingan mablag‘lar; 
5)
Respublika va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan va 
korxonalarni mexanik qayta jihozlashga, noan’anaviy energiya manbalarini
ishlatish sohasida ilmiy tadqiqot, tajriba va texnologik ishlanmalarni 
bajarishga ajratilgan respublika va mahalliy byudjet mablag‘lari; 
6)
Aksionerlik mablag‘lari va investitsiyalar. 
Chet elda soliqni rostlash sifatida quyidagilar qo‘llaniladi: 

korxonalar tomonidan energiya tejamlash bo‘yicha o‘tkaziladigan 
tadbirlarning tezkorligi va samaradorligiga bog‘liq holda soliqlarni 
differensiallash; 

korxona energiyani qaysi manbalardan, an’anaviy yoki noan’anaviy 
manbalardan ishlab chiqariladigan energiyadan sotib olishga bog‘liq holda, 
soliqlarni differensiallash. An’anaviy manbalardan ishlab chiqarilayotgan 
energiyaning narxi, noan’anaviy manbalardan ishlab chiqarilayotlgan 
energiya narxidan past, lekin soliq yuqori. Shunday qilib, davlat 
noan’anaviy energetikani rivojlantirishni rag‘batlantiradi. 
Yoqilg‘iga bo‘lgan baholar va soliqlar birinchi navbatda davlat 
byudjetini to‘ldirishga manba bo‘lib, ikkinchi tomondan iste’molchilarni 
uni sarfini pasaytirishga harakat qilishga ta’sir ko‘rsatadi. Natijada 
yoqilg‘ini kam sarf qiladigan jihozlarga talab ortadi, bozor esa talabni 
ortishiga javob berib, bunday jihozlarni ko‘plab ishlab chiqarishga olib 
keladi. Shunday qilib davlat yoqilg‘iga narxlarni va soliqlarni o‘rnatish 
bilan, bilvosita sanoat ishlab chiqarishda texnologiyalarni yangilashga 
ta’sir ko‘rsatadi. 

---

200 
Moliyaviy-iqtisodiy boshqarishning yana bir muhim qurollaridan biri, 
energetikaga bo‘lgan tariflarni shakllantirishdir (4.1. ga qarang). 
Chet elda tarifli rostlash sifatida iste’molchilarning barcha toifalari 
uchun 
kechayu-kunduz, 
vaqt bo‘yicha tariflarni differensiallash 
qo‘llaniladi va bunda kunduzgi, tungi tariflar farqi besh karra o‘lchamga 
teng.