O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

4-chizma. Muvozanatli narx 
 
Grafikda E nuqtaga muvozanatlashgan narx (N
m
) va mahsulotning 
muvozanatlashgan miqdori (M
m
) mos keladi. Ya‘ni, kartoshka narxi 500 
so‗m bo‗lganda, xaridorlar 30 tonna kartoshkani sotib olishga, 
sotuvchilar esa 30 tonna kartoshkani bozorga chiqarishga tayyor va 
bunday imkoniyatga egadirlar. Narxning 400 so‗m darajasida 
sotuvchilar va xaridorlar ahvoli butunlay o‗zgaradi: sotuvchilar faqat 20 

---

65 
tonna kartoshkani sotishga, xaridorlar esa 50 tonna sotib olishga tayyor 
bo‗ladilar va hokazo. 
Grafikda narxning 700 so‗m darajasidagi bozor holati tovarlar 
ortiqcha ishlab chiqarilishini ko‗rsatadi va to‗yingan bozorni ifodalaydi. 
Aksincha, 300 so‗m darajasidagi bozor holatida tovar taqchilligi 
(defitsit) vujudga keladi va taqchil tovar bozorini tavsiflaydi. 
Muvozanatli narxni tushunib olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga 
ega bo‗ladi. Shu sababli bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoq 
davrli muvozanatlik holatni farqlash zarur. 
Talab hajmiga ta‘sir qiluvchi boshqa omillar o‗zgarmay qolgan 
sharoitda narxning 1% ga o‗zgarishi talabning necha foizga o‗zgarishini 
ifodalovchi ko‗rsatkich 
talabning narx bo‗yicha egiluvchanligi 
ko‗rsatkichi deyiladi. Bu ko‗rsatkich ko‗pincha oddiy qilib 
talabning 
egiluvchanligi
deb ataladi.
Talabning narx bo‗yicha egiluvchanligi (E
t
) darajasi quyidagi 
formula bo‗yicha hisoblanadi: 
P
Q
Et



Bu yerda: 

Q – talab miqdorining foizli o‗zgarishi; 

P – narxlarning foizli o‗zgarishi. 
Talab egiluvchanligini belgilab beruvchi bir qator omillar mavjud 
bo‗ladi. Ularning asosiylari quyidagilar: