O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

D
ko‘rsatkichining ruxsat etilgan og‘ishi va ta‘mirlash oralig‘i 
t
н
ni (shtirixlangan maydon) va tashkil topuvchilarning almashtiriladigan 
(shtirixlanmagan maydon) buzilishga ta’siri:
t
1 
,
 
t
2
- 
buzilishdan avval ishlagan vaqti; 
t
3
 –
ko‘rsatkichlarni resursni yakuniy 
taqsimlanguncha ishlagan vaqti.
 
Buzilish va nosozlik ko‘rsatkichlarini aniqlashda, asosiy texnik 
talablarni aniqlash ko‘pchilik holatda ikki ko‘rsatkich namoyon bo‘ladi: 
D
ko‘rsatkichning (eyilish) ruxsat etilgan qiymatdan og‘ishi va nazorat 
opaliq vaqti 
t
м
. Agarda ana shu ko‘rsatkichlarga to‘g‘ri yondoshiladigan 
bo‘lsa, mashinalarni ishlatishda buzilishi va bekor turib qolishi, TXK va 
ta’mirlashga sarflanadigan xarajatlar ancha kamayishi mumkin.
Ko‘rsatkichlarning taqsimlanishidagi o‘z oro to‘qnashish nuqtalari 
U
p
ko‘rsatkichlarni texnik resursini zichligini bildiradi. Agarda 
o‘lchamning ruxsat etilgan qiymatdan og‘ishi ro‘y bersa, u holda bunday 
holatlar soni yanada ortib boradi. Buzilish ko‘rsatkichlarini ortib borishi 
asosiy qismlarni almashtirish (sozlash) natijasida 
t
м1
, t
м2
 ,t
м3 
va boshqa vaqt 
qiymatlarida 
asosiy 
ko‘rsatkichni 
o‘zgarishiga 
bog‘liqdir.Tashkil 
tipuvchilarning buzilishi m’lum oraliqlarda 
t
м 
–t
1
, 
2
t
м
–t
2
,
3
t
м 
–t
3
. Nazorat 
(diagnostikalash) natijasida aniqlangan bunday buzilishlar TXK jarayonida 
bartaraf etiladi.

---

26 
Masahinalarning tashkil topuvchilarining o‘lchamlarini o‘zgarishi 
asosan yeilish ko‘rsatkichlarini ortishiga bog‘liq bo‘ladi. Bunday tashkil 
topuvchilarning buzilish extimoli shtrixlangan maydonda keltirilgan.
Ko‘rsatkichni chegaraviy qiymatdan 
U
p
ortishi elementni buzilishiga 
olib keledi. Agarda resursning taqsimlanish zichligi 
φ (t)
buzilish extimoli 
0>D
p
bo‘yicha 
i
nazorat oralig‘ida aniqlansa, u holda 
q
i
(D,t
m
) = 
∫
𝜑(𝑡)𝑑𝑡,
𝑖𝑡
𝑚
𝑡
𝑖…1
(1) 
Bu yerda 
t
i…1
=(
U
p
/D
) 
(i-1) t
m
, I = 1, 2, …., 
n
i
. 
Agarda 
i=1 
bo‘lsa 
t
i…1
=0 bo‘ladi. Buzilishlar odatda (1) ifoda 
bo‘yicha integralning yuqori qiymati quyi qiymatidan ko‘p bo‘lganda ro‘y 
beradi, demak, buzilish extimoli ham ko‘rsatkichlarni (detallarni yeilishi)
o‘zgarish tezligi o‘zgarganligi sababli kamayuadi, buni 4-rasmdan ham 
kuzatish mumkin. So‘ngi ishlatish jarayonida, buzilishni kuzatish mumkin 
𝑛
𝑖
= [
1
1−
𝐷
𝑈𝑝
]
.
(2) 
Bu erda kvadrat qovus, qiymatning faqatgina butun sonini olish 
lozimligini bildiradi. Qanchalik 
D 
ning qiymati 
U
p
ga yaqinlashadigan 
bo‘lshsa, buzilish extimoli shunchalik ortib boradi, va uning teskarisi 
D 
ning qiymatini nolga yaqinlashishi buzilish extimolining kamayishiga 
sababchi bo‘ladi. 
D=U
p
qiymatda esa, buzilganidan so‘ng TXK va 
ta’mirlashga extiyoj yuzaga keladi, ya’ni buzilish extimoli 1 ga teng 
bo‘lishi, 
D=0 
bo‘lsa reglament b‘yicha, 0>
D
p
esa mashinaning holati 
bo‘yicha (diagnostikalash natizasi) tadbirlar amalga oshiriladi.
Bunday holatlarda bajariladigan TXK va ta’mirlash ishlarining sifati 
diagnostikalash ko‘rsatkichlari va oraliq ko‘rsatkichlarni texnik talablar 
bo‘yicha qabul qilinishi muxim o‘rin tutadi. Ularning qiymatlarining 
qulayini tanlash, buzilisga bog’liq bo‘lib mashinani tiklashga va 
diagnostikalashga taluqli iqtisodiy xsusiyatlarga aloqadordir. 
Odatda mashinalardan texnik foydalanish davrida mexaniklar va 
boshqa nazoratchilar (Davlat nazorat xodimlari) mashinaning texnik holati 
kuzatiladi, asosan ko‘rsatkichlarni chegaraviy og‘ishi bo‘yicha kuzatiladi.

---

27 
1-TXK, 2-TXK, 3-TXK ko‘rsatishda asosiy nazorat (yeyilish) 
ko‘rsatkichlarni meyoriy og‘ishi bo‘yicha kuzatiladi: 
D
1-txk
, 
D
2-txk
, 
D
3-txk
yoki ko‘rsatkichni П
д
qiymatga mosligi kuzatiladi. Yakunda, ya’ni tubdan 
ta’mirlashda (TT) va joriy ta’mirlashda (JT) esa П
д тт
va П
д 
JT 
qiymatlari
kuzatiladi.
Har bir diagnostikalash turida ma’lum texnologik xarita jarayonidan 
foydalaniladi. Ularni tuzish uchun ,bh qancha detallar va agregatlarning 
buzilishi, ta’mirlashdagi mexnat sarfi va xarajatlar to‘g‘risidagi 
ma’lumotlardan foydalaniladi. Imkon boricha bekor turib qolishni yoki 
buzilishlar sonini kamaytirishlarni inobatga olgan holda texnologik 
operatsiyani bajarish tadbirlari tuziladi, ularning bajarish vaqti va 
davomiyligi TXK va diagnostikalash yoriqnomalariga kiritiladi. 
Texnologik xaritadagi operatsiyalarni qatiy texnologik ketma-ketlik 
bo‘yicha bajaruilishi talab etiladi, unda mexnat unumdorligi yuqori va 
bajaruvchilar to‘liq band etilgan bo‘lishi lozim. 
Sotuvdan avvalgi, kafolat vaqtidagi va undan so‘ngi nazorat-
diagnostikalash operatsiyalarini bajarishdagi ketma-ketlik tartibi 1.4-
jadvalda keltirilgan.
Sotuvdan avvalgi diagnostikalash natijalari diagnostikalash xaritasiga 
(12 ilova) kiritiladi. Agarda mashina yoki agregatda TT amalga 
oshirilmagan bo‘lsa, u holda mashinani ishlatilgandagi vaqti ko‘rsatiladi. 
Agarda traktor (agregat) TT bo‘lsa u holatda bu agregatning nomi 
keltirilgandan so‘ng TT xarflari yozilib so‘ngra ishlagan vaqti ko‘rsatiladi, 
vfsalan, “dizel, TT-1000”, bu agregatni, ya’ni dizelni oxirgi tubdan 
ta’mirlashdan so‘ng 1000 soat ishlaganligini bildiradi. 
1.4-jadval 
Qishloq xo‘jaligi texnikasiga xizmat ko‘rsatishda diagnostikalash-nazorat 
operatsiyalarining ketma-ketligi 
k/k 
№ 
Hazorat tizimlari va ko‘rsatkichlari 
Xizmat ko‘rsatish turi 
SA 
KX, KSX 
1 
2 
3 
4 
1 
1.1 
1.2 
1.3 
1.4