O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

 
KIRISH 
 
XX asrning 70-80 yillarda traktorlar va qishloq xo‘jaligi 
mashinalariga mo‘ljallangan diagnostikalash vositalari, tarkibida olib 
yuriladigan (КИ-13901 konstruksiya asosida), ko‘char va ko‘chmas 
jamlamalar loyixalandi va seriyali ishlab chiqarish tashkil qilindi.
Diagnostikalash ishlarining rivojlanishining ikkinchi bosqichi 1980 
yillarga to‘g‘ri keladi. Bu bosqich diagnostikalashda electron qurilmalarni 
qo‘llash va diagnostikalash jarayonini avtomatlashtirish bilan ajralib 
turadi.
Diagnostikalash jarayonlarini avtomatlashtirish bo‘yicha dunyoning 
turla rivojlangan davlatlarida katta ishlar amalga oshirilgan. Yangi 
yaratilgan bir qancha avtomatlashtirilgan diagnostikalash va nazorat qilish 
tizimlari datchiklar, vibraakustik o‘lchash asboblari bilan jixozlangan 
bo‘lib, diagnostikalash jarayonini bir necha marotaba tez va ishonchli 
amalga oshirishga dalda berdi.
Shu davrlar mobaynida imiy tekshirish institutlari tomonidan 
avtomobillarni ham diagnostikalash uchun bir qancha vositalar yaratildi. 
Masalan, yuk avtomobillarining tortish kuchlarini aniqlash uchun КИ – 
8935, tormoz sifatini aniqlash uchun КИ – 4998, g‘ildiraklarni o‘rnatish 
burchagini aniqlash uchun КИ – 4872 qurilmalari yaratildi.
Shu yillar ichida motor-testorni yaratilishi, (xsusan КИ-1897 
rusumidagi dvigatellarni diagnostikalash qurilmasi) ayniqsa avtomobillarni 
diagnostikalashda inqilobiy o‘zgarishlar ro‘y berishiga sababchi bo‘ldi.
Bulardan tashqari shu yillarda turli mashinalarni, traktorlarni 
ishlatish, diagnostikalash bo‘yicha yo‘riqnomalar yaratildi va chop etildi. 
Bu yoriqnomalardan unumli foydalangan xo‘jaliklarda katta texnik-
iqtisodiy samaradorlikka erishildi. Ho‘jaliklarda yoriqnomani to‘g‘ri 
tadbiq etish va traktorlarni samarali diagnostikalash natijasida tubdan 
ta’mirlash (TT) larning sononi 1,3-1,5 marotabaga, mashina va traktorlarni 
bekor turib qolishini deyarli 2 marotabaga kamayishiga sababchi bo‘ldi.
Mashinalarni ishlatish davrida yuzaga keladigan muammolardan biri, 
texnikani holatini saqlab qolish hisoblanadi. Bu holatni qisman taminlash 
uchun bir qancha jihozlar tizimi, texnologiyasi va konservatsiyalash 
jarayoni ishlab chiqildi.
Diagnostikalash davrining rivojlanishini uchinchi bosqichi bozor 
iqtisodiyoti davriga to‘g‘ri keladi. Bu davrda qishloq xo‘jaligi 
maxsulotlarini ishlab chiqaruvchilar va ATK tarkibidagi xizmat ko‘rsatish 

---

4 
hodimlari, boshqalar singari moliyaviy qiyinchiliklarga to‘g‘ri keldilar. 
Bularning bari narxi qimmat bo‘lmagan, birinchi navbatta texnik xizmat 
ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan vositalarni yaratishga sababchi bo‘ldi. 
Bularga misol qilib o‘sha vaqtlarda yaratilgan dvigatellarni 
diagnostikalash priborlari; silindrni germetikligini aniqlash analizatori va 
forsunka hamda plunjer juftliklarini texnik holatini baholovchi 
mexanotestorlarni keltirish mumkin.
Ilmiy tekshirish inistitutida diagnostikalash va mashinaning texnik 
holatini nazorat qilish uchun kompyuter programmalari yaratildi. Ularning 
yordamida mashinalarni diagnostikalash algoritmi, sifat ko‘rsatkichlari 
bo‘yicha mashinani nosozligini aniqlash; qism va agregatlarni qoldiq 
resursini aniqlash usullari yaratildi.
XXI asrning boshlanishidan ishlab chiqarilayotgan ko‘pgina 
zaminaviy qishloq xo‘jaligi mashinalari yuqori samaradorligi bilan ajralib 
turishi bilan bir qatorda, o‘ziga o‘rnatilgan turlicha electron priborlar bilan 
ajralib turadi. Ko‘pgina zamonaviy boshqarish avtomatik tizimlar va 
diagnostikalash vositalari o‘rnatilmoqda. Shu sababli ushbu bo‘lg‘usi 
xizmat ko‘rsatish soxalarida faoliyat yurituvchi mutaxasislarni ushbu 
adabiyot bilan chuqurroq tanishishi faqatgina ular uchun foyda 
xisoblanadi.