O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

 
2-bob. MASHINALARNI DIAGNOSTIKALASH 
TEXNOLOGIYALARI. 
 
2.1. Diagnostikalash texnologiyalarining xsusiyatlari. 
Diagnostikalash texnologiyalari va bosqichlari
. Odatda mashinani 
diagnostikalash texnologiyasi mashinani rejaviy TXK va T turkumiga 
bog‘liq holda ishlab chiqiladi. 
Diagnostikalash texnologiyasi odatda ma’lum diagnostikalash 
vositalariga moslab rejalashtiriladi. U aniq maqsadga ega bo‘ladi. 
Massalan, 3-TXK ga mo‘ljallangan diagnostikalashda, TXK yoki T dagi 
mexanizm va tizimlarda yuzaga kelgan sozlash ishlari aniqlanadi. 
Mashinalarni diagnostikalash uch bosqichga bo‘linadi: instruktiv, 
texnologik va ma’lumot uchun. 
Instruktiv bo‘lim
diagnostikalovchi hodimlarga ishni tashkil qilish va 
o‘rgatish maqsadida tashkil qilinadi. Bo‘limda diagnostikalash ish joyini 
tashkil qilish, ancha murakkab bo‘lgan diagnostikalash vositalarini 
tuzilishini va ishlab chiqarishg joriy qilishni o‘rganish, diagnostikalash 
vositalaridan foydalanishning abzalliklari bilan tanishtirish. Bunda yana 
mashinani diagnostikalashga qabul qilish va istemolchiga topshirish 
bo‘yicha tafsiyalar ham berilishi kerak. 
Texnologik bo‘lim
, talab bo‘yicha yoki navbatdagi diagnostikalashda 
bajariladigan ishlarining ketma-ketligi keltirilgan diagnostikalash xaritalar 
to‘plamini o‘z ichiga oladi. 
Ma’lumot bo‘limi
ish joyida mavjud bo‘lgan jixozlar to‘g‘risidagi 
ko‘rsatkichlar, ko‘rsatkichlarning ruxsat etilgan va chegaraviy qiymatlari, 
diagnostikalash xaritalari, nosozliklarni aniqlash va yo‘qotish bo‘yicha 

---

33 
tafsiyalar, mashinalarni diagnostikalashdagi ish xajmining meyoriy 
murakkabliklari keltiriladi. 
Texnologik xarita
bajariladigan ishlarning ro‘yxati, ularni bajarish 
usullari (dvigatel va mashinaning boshqa agregatlarining ishlash sharoitlari 
va tafsiya etilayotgan diagnostikalash vositalari, ularni mashinaga 
o‘rnatish va ularni boshqarish tartibi), tekshirilayotgan maxanizm va 
tizimlarning holatiga qo‘yilgan texnik talablarni o‘z ichiga oladi. 
Xaritalada, biron umumlashtirilgan qiymatlarning ruxsat etilgan 
ko‘rsatkich qiymatidan og‘ishi ro‘y berganda bajariladigan ishlarning 
ketma-ketligi; bajaruvchilar soni, ularning malakasi, bajariladigan ishning 
hodimlar orasida taqsimoti va ish hajmi keltiriladi. Odatda diagnostikalash 
xaritasida bajariladigan barcha ishlarni ketma-ketlikda sxema ko‘rinishida 
namoyon etish maqsadga mofuq hisoblanadi. Bunday xaritalar plakatlar, 
bannerlar yoki planshetlar ko‘rinishida tayyorlanadi. 
Diagnostikalash xaritasi 
– diagnostikalash natijalari keltirilgan 
asosiy xujjat xisoblanadi, unda mashinaning texnik holatidan tashqari 
TXK da bajariladigan asosiy ishlarning ro‘yxati, murakkab sozlash va 
agregatlarni ta’mirlashda bajariladigan ishlarning ro‘yxati ham keltiriladi. 
Xaritaning kirish qismida mashina to‘g‘risidagi asosiy ma’lumotlar, ilgari 
mashinani ishlash vaqtidagi nosozliklar, xo‘jalikda ularni bartaraf etish 
uchun bajarilgan ishlar keltiriladi. Xaritaning asosiy qismida mashina 
holatining sifat ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar, resurs qiymatlarning va 
funksional ko‘rsatkichlarning aniqlangan qiymatlari keltiriladi. Hulosa 
qismida esa mashinaga bajarilishi kerak bo‘lgan ta’mirlash-xizmat 
ko‘rsatish ishlarning ro‘yxati keltiriladi. 
Texnikani diagnostikalash texnologiyasi unvarsallik prinsipiga (bir 
qancha mashinalarga yoki traktorlarga qo‘llash imkoniyati) asoslanadi; 
diagnostikalashda shartli algoritmlarni (ketma-ketliklarni) qo‘llash 
imkoniyati; texnik talablarda ruxsat etilgan qiymatlardan (chegaraviy 
qiymatlardan emas) foydalanish imkoniyati; agregatlarni qoldiq resursini 
bashorat qilish. 
Barcha diagnostikalash jarayoni tayyorgarlik, asosiy va yakuniy 
bosqichlardan tashkil topadi.
Tayyorgarlik ishlari bosqichi
diagnostikalash maqsadiga bog‘liq 
bo‘ladi. Masalan, 3-TXK da diagnostikalash ishlarini bajarish uchun 
mo‘ljallangan barcha ishlar hajmi (mashinani yuvish va tashqi nazoratdan 
o‘tkazish, mashinani va diagnostikalash vositalarini ishlashga tayyorlash) 
va mo‘ljallangan bajariladigan ishlarning taxminiy ro‘yxati tuziladi. Talab 

---

34 
bo‘yicha diagnostikalashda esa bunday ishlar faqatgina nosoz agregatga 
taluqli bo‘ladi.
Asosiy bosqichda dvigatel ishga tushirilib qizdiriladi, dvigatel va 
boshqa agregatlarga kerakli ishlash sharoitlari yuklanadi, diagnostikalash 
ko‘rsatkichlarini olish uchun dastlabki va tasdiqlovchi ko‘rsatkichlar 
olinadi, agregatlarning holati taxlil qilinadi va kerak bo‘lsa qo‘shimcha 
chuqur tekshirish ishlari bajariladi. Rejalangan ketma-ketlikda dvigatel va 
boshqa agregatlardagi nososliklarni yo‘qotish va murakkab sozlash 
ishlarini bajarish uchun tadbirlar aniqlanadi.
Yakuniy bosqichda mashinadan diagnostikalash vositalari echiladi, 
murakkab sozlash ishlari bajariladi, imkoniyat darajasida nosozliklar 
bartaraf etiladi, mashinaning holati taxlil qilinadi va ta’mirlash-xizmat 
ko‘rsatish bo‘yicha tafsiyalar beriladi. 
Diagnostikalash texnologiyasi tuzilayotganda bajariladigan nazorat 
ishlari va to‘liq diagnostikalashdagi ish hajmi ham aniqlanadi.