O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

4
.4
.
 
- 
ra
sm.
 
x
iz
m
at
k
o
‘r
sat
is
h
g
a 
k
el
ti
ri
lg
an
q
is
h
lo
q
xo
‘j
al
ig
i 
mas
h
in
as
i 
to
‘g
‘r
isi
d
ag
i 
el
ek
tr
o
n
b
az
ag
a 
mi
so
l
 
Bir qancha qishloq xo‘jaligi mashinalari, traktorlar, avtomobillar va 
boshqa texnikalarning rusumlari va turlarining ma’lumotlar nazorat 
talab etadi.
Ma’lumotlarni qo‘llanishini qulaylashtirish maqsadida boshlangich 
davrda ma’lumotlar disklarga (CD, DVD va boshqa) yozib olinadi. 
Hozirgi kunda dunyoning etakchi firmalari esa bunday axborotlarni 
saqlash uchun electron kataloglar tuzilgan, mashinalarni ishlatish 
yo‘riqnomalari (Bosch yonilg‘I apparatlari, Rexrot gidrajixozlari va 
bosq.) va boshqa hujjatlar dilerlar yordamida taqsimlanadi. 
Xizmat ko‘rsatish jarayonidagi mijoz uchun axboratlar, faqatgini 
ishlab chiqaruvchi-firma bilan kelishilgan holda, ma’lum shartlarni 
bajargan holda namoyon etilishi mumkin. Ko‘pchilik hollarda 
foydalanuvchi tomonidan ma’lum to‘lovlardan so‘ng ma’lum vaqtga 
berilishi mumkin, bazan bazi ishlab chiqaruvchilar ochiq holdagi 
namoyish (Hitachi, Tayota va b.) qilmaydilar. Bunday holatlarda 

---

128 
ma’lumot olish qo‘shimcha CD diskasini o‘rnatish yoki Internet 
tarmog‘iga shaxsiy kod bo‘yicha kirib ishlab chiqaruvchi korxona 
bilan aloqalar o‘rnatilib amalga oshiriladi.
Odatda 
xizmat 
ko‘rsatish 
axboratlari 
diagnostikalash 
programmalari bilan birlashtirilib yoki mustaqil ravishda etkazilishi 
ham mumkin. Xizmat ko‘rsatish algoritmlaridan foydalanish har bir 
holat uchun boshqacha bo‘ladi, lekin tashkil qilish prinsiplari juda 
o‘xshashdir. Ularda chizma ko‘rinishidagi qobiq mavjud bo‘lib, 
bunda firma tomonidan ishlab chiqarilayotgan mashina rusumi uchun 
umumiy ma’lumotlar bazasi keltiriladi. Umumiy ma’lumotlar bazasi 
mijozning bazasi bilan mustaqil tarmoqda qo‘shilishi mumkin. 
Umumiy bazada mobil mashina to‘g‘risidagi ma’lumotlar, xizmat 
ko‘rsatish jarayonlari to‘g‘risida, ya’ni mashina konstruksiyasi va 
TXK to‘g‘risida ma’lumotlar keltiriladi. 
Bazi programma maxsulotlari (Autodata, Alldata, TecDoc va 
boshqalar) nazoratdagi sozlanadigan qiymatlarga mo‘ljallangan va 
turli texnikalarga TXK va T bo‘yicha yo‘riqnomalar yaratish, lekin 
bular 
ko‘pchilik 
hollarda 
faqatgina 
shaxsiy 
avtomobillarga 
mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Komersiya holatidagi texnikalar 
uchun TXK ni tashkil qilish ma’lumotlari faqatgina dilerlarga yoki 
avtorizovanli korxonalargagina beriladi. 
Elektron bazani tashkil qilish
jarayononini Bosch firmasining 
misolida ko‘rib chiqamiz. Axborot modul ko‘rinishida tuzilgan bo‘lib, 
bo‘limlar bir-necha DVD-disklarida keltirilgan, lekin xizmat 
ko‘rsatish axborotini faollashtirish uchun A diskasi ESItronic 
programmasi bilan o‘rnatilishi talab etiladi. Axboratlarga va boshqa 
bo‘limlar bilan ishlash istemolchining hohishiga bog‘liq bo‘ladi. 
 
Bunday paketlar programmasi o‘zining tarkibida mashinalarni 
diagnostikalash bo‘yicha bir qancha ma’lumotlarga ega bo‘ladi.xizmat 
ko‘rsatish jarayonida nosozlikni aniqlash uchun bir necha 
imkoniyatlar mavjud bo‘ladi. Bunda qo‘shimcha ma’lumotlar ham 
mavjuddir, masalan, agregatning joylashishi, yonilg‘I va gidravlik 
magistrallar holati, qismlarni bo‘laklash sxemasi, elektrojixozlar,
gidravlikjixozlar va bosh. Kompyuterda qismni bo‘laklashdan 
boshlab, to‘g‘ridan to‘g‘ri extiyot qismlarga buyurtma berish bo‘yicha 
programmaga ham o‘tish imkoniyati mavjuddir. Ma’lumotlar 
to‘g‘risida to‘laroq axborotga ega bo‘lish uchun, manitor ekranida 
elementlarning animatsion ko‘rinishi ham namoyon bo‘ladi. 

---

129 
Rangli VII
a
rasmda VE turkumidagi YBYN to‘g‘risidagi 
axborotga ega bo‘lgan (quvvati 40…150 kVt bo‘lgan bir qancha 
traktor va avtomobillarga o‘rnatiladi) darcha keltirilgan. 
Darchaning chap tomonida extiyot qismlar “Запасные части” 
hdudi faollashtirilgan, kerakli elementga “sichqoncha” ko‘rsatkichini 
qo‘yiladigan bo‘lsa, u holda elementning katalog ro‘yxatidagi tartib 
raqami ekranning ostki qismida ko‘rinadi, rasmning oldi qismida 
namoyon bo‘ladi (424, 0 281 002 647, elektromagnitli klapan). 
Agarda qism bir necha elementlardan tashkil tipgan bo‘lsa, u holda 
qizil rangga bo‘yalib ajraladi. So‘ngra “sichqoncha” kliki yordamida 
buyurtma uchun sxemadan detal tanlanadi va aniq dizel hamda nasos 
uchun buyurtma beriladi. 
Stendli sinovlar va YBYN ning nazorat qiymatlari haqidagi 
ko‘rsatkichlar darchada boshqacha tashkil qilingan (VII 
b
rangli 
rasm). Darchaning yuqori o‘ng qismida ketma-ketlik asosida boshqa 
ikki qiymatlarni ham: “O‘rnatilgan qiymatlar” va “Tekshiriladigan 
qiymatlar” faollashtirish imkoni mavjud. Sinash natijalari keltirilgan 
qiymarlar sariq rangda keltirilgan, EXM analizatori bu ma‘lumotlar 
natijasida sozlashga extiyoj mavjudligini ma’lum qiladi.
Keltirilgan programma maxsuloti tezkor va yuqori aniqlik bilan 
Bosch firmasi ishlab chiqarayotgan agregatlar to‘g‘risida ma’lumotga 
ega bo‘lishga va kerakli extiyot qismga buyurtma berishga imkon 
beradi. Shuni qayd etish lozimki barcha qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqaruvchilari xizmat ko‘rsatish axboratlarini electron ko‘rinishida 
chop etmaydi. Bir qancha firmalarning dilerlik korxonalarida bunday 
programmalar yo‘qdir. 
Injner-texnik hodimlarning xizmatini to‘g‘ri tashkil qilishning 
shartlaridan biri, ya’ni texnologiyalar to‘g‘risida ma‘lumotga ega 
bo‘lish uchun, horijiy tilni (asosan-inglis) yaxshi bilishi kerak. 
Hozirgi kunda bir qancha avtomobil va traktorlarga xizmat ko‘rsatish 
yo‘riqnomalari o‘zbek tilida chop etilayotgan bo‘lsada bu etarli 
xisoblanmaydi, 
chunki 
axborotlarning 
barchash 
boshlang‘ich 
bosqichda tuzilmoqda. 

---

130