O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

Dizel yonilg‘isi va motor moyi (transmissiya va gidravlik) 
moylarning ekspress-nazorat bilan sifatini aniqlovchi modul
КИ – 
28105.01. Dizel yonilg‘ilari va motor (transmissiya va gidravlik) 
moylarning, mashinaga quyishdan avval sifat ko‘rsatkichlarini va 
ifloslanganlik darajasini aniqlashga mo‘ljallangan. Priborning og‘irligi 
8,5 kg.

---

180 
 
Ta’mirlash-texnik bazalar, ATK deb ma’lum hududga, avtomobil, 
traktor, kombayinlar va boshqa texnikalarga xizmat ko‘rsatish va 
ta’mirlash jixozlariga, mashinalarni saqlash va tayyorlash hdudlariga 
ega bo‘lgan korxona nomlanadi. 
Odatda ATK ning ta’mirlash-texnik bazasi markaziy hdudda 
joylashadi. Bunday holatlarda mashinalar yopiq binolarda yoki 
bostirmalar ostida va hamda atrofi to‘liq o‘ralgan maydonlarda 
saqlanadi. Ta’mirlash-texnik bazalar (TTB) da nazorat dispecherlik 
punktlari va qo‘riqlash xodimlarining xonasi, dispecher, haydovchilarni 
ishga chiqishidan avvalgi tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish hodimlari; KTXK 
maydonchalari; mexanik ustaxona; mashinalarni saqlash maydonlari, 
hamda mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatish binolari va boshqa 
maishiy binolar bo‘lishi talab etiladi. 
TTB hdudi bo‘limlarga taqsimlanib, masul xodimlar belgilanadi. 
Hdudlar chegaralanib, ko‘rsatkichlar o‘rnatilishi kerak. TTB hdudi 
to‘siq bilan ajratilishi, qo‘riqlash texnik vositalari o‘rnatilishi, texnika 
xafsizligi taminlash va atrof muxitni avaylab asrash choralari haqidagi 
ko‘rgazmali qurollar bilan jixozlanadi.
TTB hdudidagi barcha eshik va darvozalar tartib raqamlanishi kerak. 
TTB ning hdudi va barcha binolariga o‘tiladigan yo‘llar tekis, ravon va 
asfalt bilan qoplangan bo‘lishi va bu yo‘llar har doim yaroqli holda 
saqlanishi shart. Yoz davrida yo‘llar tozalanib suv sepilishi, qishda esa 
qordan tozalanib turilishi kerak. 
TTB ning barcha yo‘llarida ko‘rsatkichlar va tezlikni meyorlovchi 
belgilar va boshqa yo‘l harakati belgilari bo‘lishi talab etilai.
TTB ning holati, mashinalarning saqlash, maxsus binolar, 
omborxona, tozaligi yong‘inga qarshi chora tadbirlarga rioya qilish va 
shularga o‘xshash boshqa ishlarga, agarda garaj mudiri yoki mashinalar 
hovlisining mudiri bo‘lmasa, korxonaning bosh muxandisi masul 
hisoblanadi. 
Mashina 
va jixozlarning, 
TTB 
hdudidagi binolarning 
va 
bo‘limlarning holatiga unga briktirilgan masul hodim javob beradi. 
Odatda mashinalarga TXK har bir yo‘ldan (mo‘ljaldagi ishlar 
bajarilganidan so‘ng) qaydganidan so‘ng, hamda o‘rnatilgan meyoriy 
yo‘l bosib o‘tilganidan so‘ng amalga oshiriladi.
Mashinalarga 
xizmat 
ko‘rsatish 
uchun 
ularni 
maxsus 
maydonchalarga qo‘yiladi. Sovuq kunlarda esa bunday ishlarni bajarish 
uchun isitiladigan binolar rejalashtiriladi. Sovuq kunlarda saqlash 

---

181 
davrida sovutish tizimlaridan suyuqlik to‘kib olinadi< akkumuliyator 
esa echib qo‘yiladi. 
Mashinalarni TTB hdudidan tashqarida saqlashga ruxsat berilmaydi. 
Mashina, TTB hdudidan tashqariga chiqishi uchun korxona 
rahbariyatining naryadi (yo‘riqnoma), mashinani texnik sozligi va 
xizmat ko‘rsatilganligi, unga briktrilgan haydovchi to‘g‘risidagi 
ma’lumot, mashinani boshqarish uchun kerakli hujjatlar, mashinani 
hisobdan o‘tganligi, sug‘urta polisi, TXK to‘g‘risidagi talon bo‘lishi 
kerak. 
Haydovchi yo‘lga chqishidan avval tibbiy ko‘rikdan o‘tishi va 
to‘ldirilgan va imzo bilan tasdiqlangan yo‘l varaqasiga ega bo‘lishi 
kerak, imzo chekuvchi masul shaxs mashinaning texnik holatiga va 
haydovchining sog‘lomligiga javob beradi. 
TTB hdudidan chiqib ketayotgan mashinaning texnik holatini va 
yo‘ldan qaytgan mashinaning holatini nazorat qilish javobgar shaxs 
(mexanik) hisoblanadi, u korxona raxbari buyrug‘I bilan bu lavozimga 
tayinlandi. 
TTB ning ichki tartib-qoidalari korxona raxbarining buyrug‘i asosida 
tashkil etiladi. TTB hdudidagi mashinalarni, traktorlarni va 
kombayinlarni boshqarish uchun faqatgina shu mashinani boshqarishga 
briktrilgan haydovchilargina qo‘yiladi.
Boshqa holatlarda mashinalarni boshqarishga ruxsat berish faqatgina 
korxonaning raxbarining yo‘riqnomasi asosida amalga oshiriladi. 
Yong‘in yoki boshqa hollarda mashinalarni evakuvatsiya qilish uchun 
TTB da boshqa, yoki navbatchi haydovchilar belgilanadi.
Ta’mirlash texnik baza kun va tun boyi qoriqlanadi. Uning 
tarkubidagi barcha omborxonalar muxirlangan xolatda saqlanishi, ish 
vaqti tugab qaytib kelgan mashinalar TTB hdudida korxona raxbarining 
javobgarligi ostida saqlanish uchun, maydonchalarga qoyiladi. 
Ta’mirlashtexnik bazasining tarkibida quydagilar bolishi kerak: 

markaziy ta’mirlash ustaxonasi; 

avtomobillarga xizmat korsatish garaji; 

bostirma bilan berkitilgan qishloq xojaligi mashinalarini 
sozlovchi va ta’mirlash maydonchasi; 

material-texnik omborxona; 

mashinalarning tashqi yuzasini yuvuvchi maydoncha; 

murakab qishloq xo‘jaligi mashinalarini uzoq muddat saqlashga 
moljallangan bino; 

---

182 

yonilgi va moylarni saqlash markaziy omborxonasi; 

mashinalarni ortish va tushirishga moslashtirilgan estakada; 

mashinalarni almashish vaqtida, qisqa muddatli toxtash va uzoq 
muddatli toxtashi uchun maydonchalar; 

yonginga qarshi suv xavzasi; 

adminstrativ-maishiy bino; 

suv, issiqlik va elektroenergiya manbalari; 

qattiq qoplamali yol va otish yolaklari.
Xojaliklardagi traktorlarning (mashinalarning) soni qarab 25; 50; 
75; va 100 ta xojalik hdudini rejalashtirishning ikki turi mavjuddir: 

1 variant – MTU mustaqil joylashishi, garaj va material-texnik 
omborhona; 

2 variant – bir binoda MTU bilan garaj va material-texnik 
omborhona joylashadi.