Oʻzbeкiston respubliкasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Kadirov axborot texnologiyalari

1.2. Axborot resurslarini yaratish jarayonlari 
Oʻzbekiston Respublikasining 2002-yil 12-dekabrdagi 439-II 
son “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari toʻgʻrisida”gi 
Qonuniga binoan, axborot – manbalari va taqdim etilish shaklidan 
qat’iy nazar shaxslar, predmetlar, faktlar, voqealar, hodisalar va 
jarayonlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlardir. 
Axborot keng qamrovli tushuncha boʻlib, unga quyidagicha 
ta’riflar berish mumkin: 
1. Dalil, voqea, hodisa, predmet, jarayon kabi obyektlar 
haqidagi axborot, hamda tushunchalar yoki buyruqlar; 
2. Ma’lum xos matnda aniq ma’noga ega tushunchalarni ichiga 
olgan dalil, voqea, hodisa, predmet, jarayon, taqdimot kabi 
obyektlar haqidagi axborotlar majmui; 
3. Qiziqish uygʻotishi mumkin boʻlgan, saqlanishi va qayta 
ishlanishi lozim boʻlgan jami dalil va ma’lumotlar. Kitob matni, 
ilmiy formulalar, bank hisob raqamidan foydalanish va toʻlovlar, 
dars jadvali, oʻlchash majmualarining yer va fazo stansiyasi 
oʻrtasidagi masofa toʻgʻrisidagi ma’lumotlar va hokazolar axborot 
boʻlishi mumkin. 
Axborotlarni uzatish.
Axborotni uzatish deganda ehtiyojdan 
kelib chiqib, uni bir kishidan ikkinchi kishiga yoki bir 
kompyuterdan ikkinchi kompyuterga turli vositalar yordamida 
yetkazib berish tushiniladi. Axborotlarni uzatishning turli xil 
usullari mavjud boʻlib, ular kompyuter dasturlari yordamida, 
pochta orqali, transport vositalari yordamida, aloqa tarmogʻi orqali 
uzatish mumkin. Aloqa tarmogʻi orqali axborotlarni qisqa vaqt 
11

---

ichida uzoq masofaga uzatish mumkin. Bunda ma’lumotlarni 
uzatish vaqti sezilarli darajada qisqaradi. 
1.1-rasm. Axborot uzatish 
Inson oʻz sezgi organlari orqali atrofda boʻlayotgan voqea va 
hodisalar toʻgʻrisida axborot oladi. Demak, axborot bu insonni 
sezgi organlari orqali uning ongiga yetib boruvchi signaldir.
Bunga misol qilib, eshitish, koʻrish va sezishni olish mumkin.
Axborot manbalari va iste’molchilarining har xilligi axborot 
shaklining turli koʻrinishda boʻlishiga olib keladi. Bular:

Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. Bular 
biror 
voqea 
hodisalar 
haqidagi 
axborotlarni 
uzatishda 
foydalaniladi.

Matnli – harf, raqam va belgilar toʻplamidan tarkib topgan 
ma’lum ma’noni anglatuvchi soʻzlardan iborat axborot.

Grafik – tasvirlardan iborat boʻlgan tasavvur koʻrinishidagi 
axborotlar.

Tovush – eshitish qobiliyati orqali qabul qilinadigan gap, 
musiqa, turli shovqin effektlar kabi axborotlar.

Video – lotin tilidan qarayman, koʻrayapman ma’nosini 
bildirib harakat va tovush effektlariga ega boʻlgan axborotlardir.
Axborot atrof-muhit obyektlari va hodisalari, ularning 
oʻlchamlari, xosiyatlari va holatlari toʻgʻrisidagi ma’lumotlardir. 
Keng ma’noda axborot insonlar 
oʻrtasida ma’lumotlar 
ayirboshlash, 
odamlar 
va 
qurilmalar 
oʻrtasida signallar 
ayriboshlashni ifoda etadigan umummilliy tushunchadir.
12

---

1.2-rasm. Axborot turlari 
Ma’lumotlarga u yoki bu sabablarga koʻra foydalanilmaydigan, 
balki faqat saqlanadigan axborotlar sifatida qarash mumkin. Agar 
bu ma’lumotlardan biror narsa toʻgʻrisidagi mavhumlikni 
kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tugʻilsa, ma’lumotlar 
axborotga aylanadi. Shuning uchun axborotni foydalaniladigan 
ma’lumotlar, deb atasa ham boʻladi.
Hozirgi paytda axborotni qanday tushunish haqida quyidagicha 
nuqtai nazarlar yuzaga kelgan:
Axborot – iqtisodiyotning barcha tarmoqlari iste’mol etuvchi 
zaxira boʻlib, energetika yoki foydali qazilmalar zaxiralari kabi 
ahamiyatga ega. Jamiyat rivojlangani sari iqtisodiyot, fan, texnika, 
texnologiya, madaniyat, san’at, tibbiyot kabilarning turli masalalari 
haqidagi mavjud ma’lumotlar, axborot zaxiralaridan foydalanishni 
tashkil etish intellektual va iqtisodiy hayotga tobora koʻproq ta’sir 
koʻrsatmoqda.
Axborot – fan va texnika rivojlanishi natijalari haqidagi fan-
texnika ma’lumotlari yigʻindisidir. Boshqacha aytganda, axborot, 
mazkur talqinga binoan, fan-texnika faoliyati axborot xizmati 
tizimining ma’lumot maxsuli va “xom-ashyo” sidir.
Axborot zaxiralari – alohida hujjat va alohida hujjat toʻplami, 
axborot tizimlari – kutubxona, arxiv, fond, ma’lumotlar banklari, 
boshqa axborot tizimlaridagi hujjatlar va hujjatlar toʻplamidir.
Axborot ham kattalik boʻlib uning oʻlchov birliklari mavjud. 
Axborotning oʻlchov birliklari axborot hajmi va oqimining katta 
kichikligini baholash uchun xizmat qiladi. 
13

---

1-jadval. Axborotning oʻlchov birliklari