O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

standart holat joyi
” deb, g=9,81 
m/sek
2
olinadi. 
1.15-shakl.
Kosmonavtlarning ogʻirligi Yerning gravitatsion maydonidan uzoqlashgan 
sari kamayadi. 
1.3.
 
KUCHLARNING TURLARI. 
 
Kuchning yoʻnalishi va qoʻyilish nuqtasi jismlarning mexanik ta’siriga va 
ularning bir-biriga nisbatan joylashishlariga bogʻliq. Kuchning xalqaro birliklar 
sistemasidagi oʻlchov birligi N (Nyuton) qabul qilingan. (1.10) formula boʻyicha
1 N = 1 kg 9,81 m/sek
2
=9,81 kg
2 
ga teng boʻladi. 
Kuch vektor kattalik bo‘lganligi sababli, hamma vektorlar kabi, uning 
ustiga chiziqcha qo‘yilgan bosh harflar bilan belgilanadi (masalan, ), ba’zi 
hollarda vektor belgisi “qalin” 
F 
ko’rinishida belgilanadi, kuchning son qiymati-
modulini - 
absolyut qiymat shaklida yoki ustida chiziqcha qo‘yilmagan holda, 
ya’ni oddiy - F harfi bilan belgilanadi. Shaklda kuch yo‘naltirilgan “strelka” 

---

23 
sifatida tasvirlanadi (1.16-shakl). Strelkaning uzunligi, tanlab olingan masshtabga 
bog‘liq ravishda uning son qiymatini belgilaydi. 1.16-shakldagi A nuqta kuchning 
jismga qo‘yilgan nuqtasini belgilaydi, KD to‘g‘ri chizig‘i kuch yotgan chiziqni 
belgilaydi, bu chiziqni mexanikada
kuchning ta’sir chizig‘i
deb ataladi.
Кесманинг
А 
боши куч қўйилган нуқта бўлади. Кесманинг узунлиги бирор масштабда куч миқдорини шартли тасвирлайди. Куч йўналган
КD 
тўғри чизиқ
 
1.16-shakl. 
Umuman olganda, kuchlar turli xil va juda koʻp faktorlarga bogʻliq 
boʻladi. Masalan shamol kuchi yoki Yer silkinishidagi seysmik kuchlar va h.k. 
Matematika tushunchasi boʻyicha kuch funksiyasi murakkab boʻladi: 
=
, ,С,…) , (1.18) 
bu yerda t-vaqt; x,y,z- koordinatalar; - tezlik, - tezlanish,С-harorat. 
Mexanikada kuch tushunchasi ham ideallashtiriladi, ya’ni soddalashtiriladi. 
Masalan yuqorida aytganimizdek, jismlarning ogʻirlik kuchi Yer markazidan 
jismgacha boʻlgan masofaga bogʻliq boʻlib, (1.17) formula boʻyicha aniqlanadi va 
g=9,81 m/sek
2
miqdor bilan oʻzgarmas kuch sifatida olinadi. Xuddi shunday 
muhitning qarshilik kuchi - tezlikka, prujinaning choʻzilish-siqilish kuchi x-
koordinataga va h.k. Bundan tashqari, kuchlarning turlari bilan tanishmasdan 
mexanikani oʻrganish ancha tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin.