O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

3-aksioma: 
Agar kuchni o‘z ta’sir chizig‘i bo‘ylab bir nuqtadan ixtiyoriy 
ikkinchi nuqtaga ko‘chirsak, jismning mexanik holati o‘zgarmaydi. 
 
1.10-shakl. 
4-aksioma: 
Muvozanat 
holatida 
bo‘lgan, 
shakli 
o‘zgaruvchan 
(deformatsiyalanuvchan) jism, qotib (absolyut qattiq holatga o‘tib) qolsa, uning 
muvozanat holati saqlanib qoladi.
Mazkur aksioma absolyut qattiq jismga qoʻyilgan kuchlarning muvozanat 
shartlari deformatsiyalanadigan jismlarga ham taalluqli ekanligini bildiradi. Bu 
aksioma yordamida shakli oʻzgaradigan arqon, ip, tros va sterjenlarning, ba’zi 
hollarda suyuqliklarning muvozanatiga oid masalalar yechishda foydalanish 
mumkin. 
D. MEXANIKA QONUNLARI.
Nazariy mexanika fani ”Nyuton
qonunlari” deb ataluvchi tabiyat qonunlariga asoslanadi va barcha chiqarilgan 
qonun-qoidalar, formulalar shu qonunlar orqali isbotlanadi. Aslida bu qonunlar 
mohiyati haqida Nyutondan ancha oldin yashab oʻtgan olimlar Aristotel va Galiley 
asarlarida uchraydi. Faqat ular yuqoridagi qonunlarni tartibga solib, formulalar 
oʻrqali ifodalamagan. Mazkur qonunlar moddiy nuqtaning harakatiga nisbatan 
aytilgan boʻlib, jismlarning turli harakatida ularga albatta murojaat qilinadi [2].
 

---

20 
B i r i n c h i q o n u n ( i n e r s i y a q o n u n i ) :
agar moddiy nuqta tinch holatda yoki 
oʻzgarmas tezlik bilan toʻgʻri chiziqli tekis harakatda boʻlsa, ta’sir qiluvchi 
kuchlar albatta muvozanatlashuvchi kuchlar boʻladi(1.11-shakl). 
1.11-shakl. 
+
+
=0, ya’ni ,
,
kuchlar muvozanatlashuvchi kuchlar. 
I k k i n c h i q o n u n ( m e x a n i k a n i n g a s o s i y q o n u n i ) :
moddiy nuqtaga 
muvozanatlashmagan kuch ta’sir etsa, uning olgan tezlanishi va massasi shu 
kuchga proportsional boʻladi(1.12-shakl).
1.12-shakl. 
Ushbu qonunning vektor ko‘rinishdagi matematik ifodasi, quyidagicha yoziladi 
= . 
(1.11) 
Agar moddiy nuqtaga bir vaqtning o‘zida bir nechta kuchlar ta’sir etsa, 
kuchlarning parallelogrammi haqidagi qoidaga asosan, ular shu kuchlarning 
geometrik yig‘indisiga teng bo‘lgan bitta teng ta’sir etuvchi 
-kuchga 
ekvivalent bo‘ladi, u holda mexanikaning asosiy qonuni, quyidagi ko‘rinishga 
keladi, 
m = , yoki m = 
.
(1.12)