O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

burchakli tezligi
ning son qiymatini
aniqlab berar 
ekan. (3.49) tenglikdan ko‘rinib turibdiki, jismning burchakli tezligi -

, elementar 
burilish burchagi d

-ni, shu elementar burilishga sarflangan vaqt dt - ga nisbatiga 
teng ekan. Burchakli tezlik 

-ning ishorasi aylanishning yo‘nalishini aniqlab 
beradi. Masalan, agar jism soat mili aylanishiga teskari aulansa 

>0 bo‘ladi, aks 
holda 

<0 . 
2 )
Jismning burchakli tezlanishi.
Qattiq jismning burchakli tezlanishi 
burchakli tezlikning vaqt birligi ichidagi o‘zgarishini ifodalab beradi. Agar 

t=t
1
-t 
vaqt oralig‘ida burchakli tezlik 

=

1
-

qiymatga o‘zgarsa, burchakli 
tezlanishning o‘rtacha qiymati 

o‘rt
=

/

t -ga teng bo‘ladi. Agar 

t

0 intilganda
o‘rtacha burchakli tezlanish haqiqiy burchakli tezlanishga aylanadi va (3.49) 
tenglikni e’tiborga olgan holda, 
= 
yoki
(3.50) 
aniqlanadi. Shunday qilib, 
burchakli tezlanishning son qiymati
burchakli 
tezlikdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi hosilaga teng yoki burilish burchagidan 
vaqt bo‘yicha olingan ikkinchi tartibli hosilaga teng ekan. 
Burchakli tezlikning o‘lchov birligi
rad/s 
yoki 1/s (s
-1
) shaklda, burchakli 
tezlanishning o‘lchov birligi esa, rad/ , yoki 1/ (s
-2
) iifodalanadi, radian-
o‘lchovsiz qiymatdan iborat. 
Agar burchakli tezlikning miqdori ortib borsa, aylanma harakat 
tezlanuvchan
 
deb ataladi, agar kamayib borsa aylanma harakat 
sekinlanuvchan
deb ataladi. 

---

130 
3.17-shakl. 
Agar jismning aylanma harakati fazoda yuz bersa, burchakli tezlik va 
burchakli tezlanishni vektor sifatida ifodalash qulay. Bunday vektor bir vaqtning 
o‘zida qattiq jismning aylanma harakatining ham yo‘nalishi, ham miqdorini 
aniqlab beradi. Burchakli tezlik vektori - aylanish o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan boʻlib, 
uning uchidan qaraganda aylanish soat mili aylanishiga teskari tomonga boʻlishi 
lozim (3.17-shakl,a,b). Burchakli tezlanish vektori 
ham aylanish o‘qi bo‘ylab 
yo‘nalgan boʻlib, tezlanuvchan harakatda 
vektori tomoniga (3.17-shakl,a), 
sekinlanuvchan harakatda esa 
vektoriga teskari tomoniga yonalgan (3.17-
shakl,b).
Qattiq jismning qoʻzgʻalmas oʻq atrofidagi aylanma harakatida quyidagi 
xususiy xollar yuz berishi mumkin: 
a)Agar 
, = 0 boʻlsa