O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

berilgan 
kuchning mumkin boʻlgan koʻchishdagi ishi
 
tushinchasi kiritiladi. kuchining 
mumkin boʻlgan koʻchishdagi elementar ishi quyidagicha aniqlanadi: 
δ
A = 
 
, (5.4) 
yoki 
δ
A = 
(5.5) 
Agar sistemaning har qanday mumkin boʻlgan koʻchishida sistema 
nuqtalariga qoʻyilgan reaksiya kuchlari bajargan ishlarining yigʻindisi nolga teng 
boʻlsa, 

---

280 
, (5.6) 
bunday bogʻlanishlar 
ideal bogʻlanishlar 
deb ataladi. Ideal bogʻlanishli sistemalar 
mashina-mexanizmlarda va boshqa konstruksiyalarda juda koʻp uchraydi. Masalan, 
ideal siiliq sirtdagi jismlar, qoʻzgʻalmas nuqtasi atrofida aylanma harakat 
qilayotgan jism, krivoship-polzunli mexanizm va h.k. 
Теоrеmа. 
Ideal, boʻshatmaydigan, statsionar bogʻlanishlar qoʻyilgan 
sistema muvozanatda boʻlishi uchun sistemaning har qanday mumkin boʻlgan 
koʻchishida unga qoʻyilgan aktiv kuchlar ishlarining yigʻindisi nolga teng boʻlishi 
zarur va etarli:

 
yoki

. (5.7) 
Oxirgi tenglikning koordinata oʻqlaridagi proyeksiyalari quyidagicha boʻladi: 
)= 0 (5.8) 
Isbot: 
faraz qilaylik, mexanik sistemaning 
nuqtasiga 
kuch ta’sir qilsin. 
Ma’lumki, kuch aktiv va passiv kuchlarga ajratilgan. Passiv kuchlarga esa reaksiya 
kuchlari kiradi: 
= 
 
Sistema nuqtasiga 
mumkin boʻlgan koʻchish berib, 
=0. (k=1,2,…,n) 
Butun sistema uchun yigʻindi olamiz: 
yoki
(5.6) ga asosan
, demak 
. (5.9)
(5.7) va (5.8) tenglamalar 
statikaning umumiy tenglamalari 
deb ataladi, chunki 
ular yordamida statikaning barcha masalalarini yechsa boladi.

---

281 
Аmaliy masalalar yechimi orqali mumkin boʻlgan koʻcish prinsipining 
qanchalik qulayligini koʻramiz.