38
oshsa, unda bu jamg‘arish sur’atlarining o‘z-o‘zidan pasayish sur’atlariga olib keladi.
Dj. Mid modelida davlat faqatgina pul-kredit siyosatidan foydalanilgan holda
barqarorlashtiradigan vazifani bajaradi. Faqatgina shu resurslarning zarur bandligi va
barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydigan daromad va jamg‘armalarning qayta
taqsimlash mexanizmini yaratishga imkon beradi.
Iqtisodiy o‘sishning zamonaviy nazariyalari shakllanishiga iqtisodiy o‘sishga
turli omillarning ta’sirini o‘rganishga yo‘naltirilgan empirik
tadqiqotlar ulkan hissa
qo‘shdi. Bu sohada izlanishlar olib borgan eng yirik tadqiqotchilardan biri
Edvar Denison (1915-1992-yillar)dir. Amerikalik iqtisodchi inson omili ta’sirini
o‘lchash uchun faqat ish kuchi sonigina emas, balki mehnat unumdorligining
xodimning
yoshi va jinsi, ma’lumoti va kasbiy tayyorgalik darajasiga bog‘liqligini
ham hisobga olgan.
E. Denisonning fikriga ko‘ra, mehnat unumdorligining iqtisodiy o‘sishga ta’siri
quyidagi jarayonlar natijasida ro‘y beradi:
- texnologik bilimlarning kengayishi yoki ishlab chiqarishni tashkil etishni
takomillashtirish;
- “boy berilganni qoplash”, ya’ni taraqqiy etgan davlatlar tomonidan qoloq
mamlakatlarga amaliy bilimlarni taqdim etish. Bu qoloq mamlakatlarga rivojlangan
davlatlarning eng maqbul iqtisodiy o‘sish darajasiga yaqinlashish imkonini beradi;
- ishlab chiqarishning jismoniy omillarini joylashtirishni
yaxshilash hamda
ularni eng yuqori samara beradigan tarmoq va mintaqalarda qo‘llash;
- iqtisodiyot ko‘lamlarini kengaytirish, ayni paytda ishlab chiqarishni
ixtisoslashtirishni rivojlantirish va milliy bozorlarni rivojlantirish.
Pol Romer (1955-yilda tug‘ilgan) va Robert Lukas (1937-yilda tug‘ilgan)
1980-yillar oxiri va 1990-yillarning boshlarida Solou modelidan qoniqmagan holda
endogen iqtisodiy o‘sish nazariyasini yaratdilar. Bu nazariya texnologik taraqqiyotni
matematik tushuntirishni nazarda tutar edi va o‘z ichiga ishchilar faoliyati samarasini
oshiradigan bilim, malaka va qobiliyatni ifodalaydigan inson kapitali tamoyilini ham
olgan edi. Boshqa kapital shakllaridan farqli ravishda inson
kapitalining rentabelligi
o‘sish tendensiyasiga ega bo‘ladi. Shuning uchun mamlakatning iqtisodiy o‘sishi
39
kapital to‘plangan sari sekinlashmaydi va iqtisodiy o‘sish sur’atlari kiritilayotgan
kapital turiga bog‘liq bo‘ladi. Inson kapitalini oshiradigan omillar sifatida esa ta’lim
va innovatsiyalar keltiriladi.
Agar barcha modellarni umumlashtirgan holda o‘rganadigan bo‘lsak, bugungi
kunda ayni bir modelning iqtisodiyotda to‘liq qo‘llanilayotganligini ko‘rishning iloji
yo‘q deb o‘ylaymiz. Keynschilar bu borada iqtisodiy o‘sishni modellashtirishda
asosiy e’tiborni investitsiya
va davlat boshqaruviga qaratsa, neoklassiklar davlat
boshqaruvini inkor etgan holda barcha ishlab chiqarish omillarining samaradorlik
jihatlarini ustuvor deb hisoblashadi.
Bizning fikrimizcha, biror davlat o‘z iqtisodiyotini
barqaror rivojlantirish
yo‘lida ayni bir iqtisodiy o‘sish modelini tanlamasdan, o‘z mamlakat tabiiy, ijtimoiy
hamda iqtisodiy salohiyatidan kelib chiqqan holda, aholining urf-odatlari, an’analari
va mentalitetidan kelib chiqqan holda o‘z iqtisodiy o‘sish modelini ishlab chiqishi
lozimdir. Shundan so‘ng bu mamlakat iqtisodiyoti turli xil tashqi ta’sirlarga
sezuvchanlik darajasi kamayadi va jahon iqtisodiyoti bo‘ylab sodir bo‘layotgan
inqirozlarga qarshi chidamlilik darajasi yetarlicha yuqori bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: